IB ESS’de Su Kalitesi Testi Ne Kadar Bilinmeli?
ESS okuyorsun, sınav yılı 2026 ve aklında şu soru dönüp duruyor: “Do I need to know how to test water quality in ESS?” Kısaca cevap:
11 Aralık 2025
Yorum yapılmamış
IB History dersi, bol içerikli syllabusı, yoğun exam yapısı ve her kâğıtta zorlayan essay sorularıyla pek çok IB öğrencisi için en stresli derslerden biri olur. Özellikle Paper 2 ve Paper 3, toplam notta ciddi ağırlığa sahip olduğu için, essay performansı doğrudan Grade Boundary üzerinde belirleyici hale gelir.
İyi haber şu ki, IB History essay yazmak tamamen “doğuştan yetenek” işi değildir, doğru yapı, net bir thesis statement ve sağlam evidence ile herkes seviyesini gözle görülür biçimde yükseltebilir. Üstelik bu beceri, sadece IB diplomasına değil, üniversitedeki tüm humanities derslerine de güçlü bir hazırlık sağlar.
Bu rehber, özellikle Paper 2 ve Paper 3 essays için ama aynı zamanda Paper 1, Internal Assessment ve Extended Essay için de geçerli, uygulaması kolay ve IB seviyesine uygun ipuçları sunar.
Güçlü bir essay, soruyu okuduğun anda başlar; soruyu yanlış okursan, harika İngilizceyle yazılmış, dolu dolu bilgi içeren bir metin bile off‑topic sayılır ve düşük banda kayar. Bu yüzden command termi, zaman aralığını, bölgeyi ve temayı daha ilk 1 dakikada netleştirmek çok önemlidir.
IB History sorularında en başta gördüğün “Evaluate, To what extent, Discuss” gibi kelimeler, sorunun command term kısmıdır ve examiner senden nasıl bir düşünme tarzı beklediğini gösterir. Bazı temel command term örnekleri şöyle özetlenebilir:
Command termi yanlış yorumlamak, içeriğin iyi olsa bile, IB History guide’da anlatılan kriterlere göre seni alt bandlarda bırakabilir. Resmi kriterleri daha teknik görmek istersen, CUNY üzerinden paylaşılan IB History kılavuzuna göz atabilirsin: IB History guide örneği.
Soruyu açtığında, önce kompozisyon yazmıyorsun, küçük bir “soru haritası” çıkarıyorsun. Diyelim soru şöyle:
“To what extent were economic problems the main cause of the rise of authoritarian states in Europe between 1918 and 1939?”
Buradan adım adım şu bilgileri çekebilirsin:
Bu okuma sayesinde, mesela sadece Hitler’i veya sadece Mussolini’yi uzun uzun anlatmak yerine, birkaç ülkeden seçilmiş örneklerle daha dengeli bir yaklaşım kurabileceğini fark edersin. Aynı zamanda “authoritarian states” ifadesinin demokrasi içermediğini, yani Britanya gibi ülkeleri tamamen dışarıda bırakman gerektiğini de anlarsın.
Sınav anında panik, çoğu öğrenciye aynı hatayı yaptırır: Bildiği her şeyi anlatmak ister, fakat soruya tam cevap vermez. Bunu önlemek için çok kısa bir kontrol listesi kullanabilirsin:
Examiner raporlarında en sık görülen problemlerden biri off‑topic olduğu için, bu beş adım, özellikle zaman baskısı altında seni gereksiz kayıptan korur.
İyi bir IB History essay, spontane bir “aklıma geleni yazdım” metni değildir, 5–10 dakikalık plan süresinin ürünüdür. Bu planı atlayan öğrenciler genelde argüman tekrarına düşer, paragraph yapısı bozulur ve Grade Boundary içinde üst banda çıkmak zorlaşır.
Plan yaparken şu kavramlar işine yarar:
Thesis yazımı konusunda daha genel bir İngilizce kaynak görmek istersen, Indiana University’nin kısa rehberi de işine yarayabilir: How to write a thesis statement.
Thesis statement, sorunun “kısaltılmış cevabı” gibi çalışır, okuyucuya bu essayde ne savunacağını daha ilk paragrafta gösterir. Zayıf ve güçlü örnekleri düşünelim.
Zayıf thesis örneği (Nazi rise to power):
“Nazis came to power because of many causes in Germany.”
Bu cümle çok genel, hiçbir öncelik ya da judgement içermiyor.
Güçlü thesis örneği:
“Economic crisis after 1929 and the failure of Weimar political elites were more important than Nazi ideology in explaining the rise of the Nazi Party in Germany by 1933.”
Burada hem ekonomik kriz hem siyasi elitlerin hatası hem de ideolojinin rolünü nasıl konumlandırdığın net şekilde görülür, ayrıca bir “more important” vurgusu var.
“To what extent” soruları için, dengeli bir tesis kurmak gerekir. Örneğin Cold War origins için:
“While ideological differences and mutual distrust created long‑term tension between the USA and the USSR, it was the security dilemma after 1945 and conflicting interests in Eastern Europe that most directly triggered the outbreak of the Cold War.”
Burada “partly yes, partly no” mantığıyla, hangi faktörlerin daha baskın olduğunu açıkça söylersin.
Her body paragraphın tek bir main argument taşıması, hem yazarken hem okurken büyük rahatlık sağlar. Kafanda basit bir plan kurabilirsin:
Her argümanın altında 2–3 sağlam evidence bulunması yeterlidir. Mesela “economic factors” altında Weimar Germany’de hyperinflation, Great Depression etkisi, unemployment oranlarının yükselmesi gibi örnekleri not düşebilirsin. “Political instability” için zayıf coalition governments, Article 48, street violence gibi noktalar yazılabilir.
Bu listeyi kağıdın kenarına bullet gibi not alırsan, yazarken “Bir şey atladım mı?” kaygısı azalır, aynı bilgiyi iki kez anlatma riskin düşer.
IB History kriterlerinde analysis ve evaluation, tek taraflı anlatıdan daha fazlasını ister, farklı perspektifleri tartışıp neden katıldığını veya katılmadığını göstermen gerekir.
Counterargument, senin ana görüşüne kısmen zıt bir noktayı ele alıp değerlendirdiğin bölümdür. Bunu iki şekilde kullanabilirsin:
Historiography, tarihçilerin aynı olaya farklı yorumlar getirmesi anlamına gelir. Örneğin Cold War için “orthodox” tarihçiler Sovyet expansionizmini daha suçlayıcı anlatırken, “revisionist” tarihçiler ABD’nin ekonomik ve siyasi baskısını daha çok vurgular. Detaya boğulmana gerek yok, ama “Some revisionist historians argue that…” gibi bir cümleyle, tartışmayı sadece kendi fikrine kilitlemediğini gösterebilirsin. Bu tür kavramları daha geniş bir bağlamda görmek istersen, University of Virginia’nın hazırladığı Dictionary of the History of Ideas sayfasına zaman oldukça göz atabilirsin.
Çoğu IB History öğretmeni, essay yapısını üç ana parçaya böler: introduction, body paragraphs, conclusion. Bu yapıyı oturtmak için PEEL veya TEEL modelini kullanmak işini çok kolaylaştırır.
Bu iskelet, özellikle uzun Paper 3 essays yazarken büyük avantaj sağlar.
Introduction bölümünde soru cümlesini copy‑paste yapmak yerine, kendi kelimelerinle restate etmen beklenir. Örneğin:
Zayıf giriş:
“In this essay I will talk about the causes of the rise of authoritarian states in Europe between 1918 and 1939.”
Daha güçlü giriş:
“Between 1918 and 1939 several European states turned away from fragile democracies toward authoritarian regimes, and this essay argues that economic crisis and the weakness of liberal institutions were more important than ideology in explaining this shift.”
Sonrasında, aynı paragraf içinde 2–3 main argumentini çok kısaca anons edebilirsin. Introduction uzun bir paragraf olmak zorunda değil, ama net olmalı, okuyucuya “Bu essay nereye gidiyor?” sorusunun cevabını vermeli. Giriş paragrafı konusunda İngilizce örnekler incelemek istersen, Brandeis University’nin kısa rehberi işine yarayabilir: Writing successful introductory paragraphs.
Her body paragraph için PEEL modelini bilinçli uygularsan, “sadece hikâye anlatma” tuzağından uzak durursun. Örnek bir paragraf iskeleti şöyle olabilir:
Aynı paragrafta çok fazla mini konu açarsan, analiz yüzeysel hale gelir ve examiner için takip etmesi zor bir metin oluşur. Olayları sırayla anlatmak yerine, her kanıtın sorudaki tartışmayla bağlantısını açıklamaya odaklanman gerekir.
Conclusion, sadece introduction’ın kopyası değildir. Burada thesis statementi kelimesi kelimesine tekrar etmezsin, fakat ana cevabını daha “olgun” bir dille yeniden şekillendirirsin.
Kısaca:
Örneğin:
“Economic crisis and political instability interacted to undermine democratic faith across Europe, yet in cases such as Germany the failure of conservative elites to defend parliamentary institutions ultimately made authoritarian takeover possible.”
Essay tekniğini bilmek kadar, sınav günü bu tekniği süre içinde uygulayabilmek de önemlidir. Paper 1, Paper 2, Paper 3 ve Internal Assessment arasında format farkları vardır, ama hepsinde net argüman, doğru evidence ve açık structure aranır. Üniversitelerdeki introductory history derslerinde de benzer beklentiler olduğunu, örneğin Case Western Reserve University’nin History (HSTY) syllabus belgesinde görebilirsin.
Paper 2 ve Paper 3 için, toplam süreyi kabaca şu oranlarda bölebilirsin:
Plan kısmını “zaman kaybı” gibi gören öğrenciler, genelde ortalarda tıkanır ve son paragrafları aceleyle bitirir. Oysa kısa bir plan sayesinde, her paragrafın ne söyleyeceği daha baştan bellidir ve bu da seni Grade Boundary içinde daha üst seviyelere taşır.
Examiner raporları gösteriyor ki, çok sayıda yüzeysel örnek yerine, az sayıda ama derin açıklanmış evidence kullanmak daha yüksek puan getirir. Örneğin “There were many economic problems” demek yerine, bir iki somut veri verip bunların insanlar üzerindeki etkisini anlatmak daha ikna edicidir.
Ayrıca:
Kaynak kullanımı ve araştırma alışkanlığı geliştirmek için, büyük üniversitelerin tarih yazım rehberlerine ve citation açıklamalarına bakmak faydalı olur; pek çok tarih bölümü, .edu uzantılı sitelerinde bu konuda ayrıntılı el kitapları paylaşır.
Kısa bir sorun‑çözüm listesiyle nokta atışı yapalım:
Internal Assessment ve Extended Essay, format olarak farklı görünse de, essay yazma mantığı Paper 2 ve Paper 3 ile çok benzerdir. Yine açık bir research question, mantıklı bir structure, güçlü source evaluation ve akademik dürüstlük beklentisi vardır.
Internal Assessment için seçeceğin research question, dar ve odaklı olmalı, “Effects of World War II” gibi aşırı geniş konulardan kaçınmalısın. IB dokümanlarında IA genelde Section A (Identification and evaluation of sources), Section B (Investigation), Section C (Reflection) gibi parçalara ayrılır, fakat asıl yoğunluk, Section B’deki essay niteliğindeki analysis kısmında olur.
Kaynak seçiminde primary ve secondary sources arasında makul bir denge kurmaya çalış, sadece ders kitabına yaslanma. Öğretmenler için hazırlanmış ama öğrencilerin de okuyabileceği faydalı bir örnek doküman, Fairfax County Schools’un yayınladığı IA rehberidir: IB History Internal Assessment master document.
Citation ve akademik yazım konusunda kendini geliştirmek için, üniversitelerin tarih bölümü sitelerindeki yazım kılavuzlarına bakmak da iyi bir alışkanlık kazandırır.
Extended Essay, aslında “büyük boy” bir IB History essay gibidir. Burada klasik thesis statement yerine, daha kapsamlı bir research question ve onu destekleyen overall argument kurarsın.
Paragraf yapısı yine TEEL mantığına dayanır, fakat daha fazla bölüm ve alt başlık kullanırsın. Her büyük bölümün sonunda 2–3 cümlelik mini sonuçlar yazmak, okuyucunun argümanın gelişimini takip etmesini kolaylaştırır. Historiography, Extended Essay içinde biraz daha fazla yer kaplayabilir, ancak yine de asıl odak senin analizinde kalmalıdır.
İyi bir IB History essay, karmaşık bir sihir numarası değil, net soru analizi, açık bir thesis statement, mantıklı paragraf structure ve tutarlı evidence kullanımının birleşimidir. İlk denemelerinde her şey istediğin gibi gitmeyebilir, fakat düzenli practice ile, özellikle Paper 2 ve Paper 3 performansının belirgin biçimde yükseldiğini görebilirsin.
Başlamak için küçük bir aksiyon listesi işini kolaylaştırır: Bugün bir eski exam question seç, 10 dakikalık bir plan yaz, ardından sadece bir introduction ve tek bir body paragraph denemesi yap. Sonra öğretmeninden veya arkadaşlarından geri bildirim iste ve bu döngüyü tekrar et.
Unutma, tarih yazma becerisi zamanla gelişen bir kas gibidir; ne kadar çok soruyu çözüp plan ve essay yazarsan, sınav gününde o kadar rahat hissedersin. Eski exam papers, teacher feedback ve resmi IB History guide dokümanlarını sistemli şekilde kullanarak, hem IB’de hem de üniversite yıllarında işine yarayacak güçlü bir yazma alışkanlığı kurabilirsin.
ESS okuyorsun, sınav yılı 2026 ve aklında şu soru dönüp duruyor: “Do I need to know how to test water quality in ESS?” Kısaca cevap:
IB Environmental Systems and Societies (ESS) 2026 First Assessment için çalışıyorsan, farming systems konusu seni kesinlikle sınavda bekliyor ve bu konu, systems thinking ve sustainability
Küresel ölçekte kuraklık, seller ve kirlenmiş nehirler konuşulurken, IB Environmental Systems and Societies dersinde Global Water Crisis kavramı artık merkeze yerleşmiş durumda. 2026 First Assessment
Bir IB Environmental Systems and Societies (ESS) öğrencisi olarak, yeni 2026 first assessment müfredatında biodiversity kelimesini çok sık göreceksin. Özellikle Topic 3: Biodiversity and Conservation,
IB Environmental Systems and Societies okuyorsan, carrying capacity kavramı muhtemelen her ünitede karşına çıkıyordur ve bu hiç tesadüf değil, çünkü sürdürülebilirlik tartışmalarının neredeyse tamamı “bu
IB Environmental Systems and Societies (ESS) dersi alan herkes, 2026 first assessment ile birlikte soil degradation konusunun ne kadar merkezi hale geldiğini fark ediyor. Toprağın
IB Environmental Systems and Societies (ESS) dersinde “Ecology” ünitesine girdiğinde, karşına tekrar tekrar aynı iki kavram çıkıyor: energy flow (enerji akışı) ve food web (besin
ESS HL seçtiysen ve 2026 first assessment grubundaysan, muhtemelen kafanda aynı soru dönüp duruyor: International environmental law lensini gerçekten bilmek zorunda mıyım, yoksa bu daha
IB Environmental Systems and Societies öğrencisiysen, Internal Assessment yazarken en çok gerilim yaratan bölümler genelde Conclusion ve evaluation kısmı olur, çünkü burada research question’a gerçekten
Bir ormandan geçen yeni bir yolun, sadece birkaç ağacı değil, koca bir ecosystemi (ekosistem, canlılar ve yaşam ortamlarının oluşturduğu sistem) değiştirdiğini hayal et. IB Environmental