IB Diploma yapıyorsan, Extended Essay hayatındaki ilk tam ölçekli araştırma yazısı oluyor ve bu süreç ilk bakışta fazlasıyla göz korkutucu görünebiliyor. Özellikle Psychology EE yazarken hem psikoloji teorisine hakim olman hem de üniversite seviyesine yakın bir araştırma disiplini geliştirmen bekleniyor.
Extended Essay hâlâ maksimum 4.000 kelimelik bağımsız bir araştırma metni olarak duruyor, ancak 2025 kılavuzunda önemli bazı yenilikler var. Artık ayrı bir abstract yazmıyorsun, reflection kısmı ise üç küçük parça yerine tek bir 500 kelimelik metne dönüştü ve bu metin doğrudan değerlendiriliyor.
Bu rehberde sıfırdan konunu bulmandan güçlü bir Research Question yazmaya, yapıyı kurmaktan kriterleri anlamaya ve sonunda sana ilham verecek 20 araştırma sorusu fikrine kadar her aşamayı sade bir dille göreceksin.
Psychology EE’ye başlamadan önce çerçeveyi net görmek, ileride gereksiz panik yaşamamanı sağlar.
Extended Essay için resmi kelime sınırı maksimum 4.000 kelime, psikoloji için pratik olarak 3.000 kelimenin çok altına düşmek de riskli sayılıyor, çünkü bu durumda derinlik ve Critical Thinking sergilemek zorlaşıyor. Word count içine giriş, tüm body paragrafları, sonuç ve alıntılar giriyor, references ve appendices ise bu sınıra dahil edilmiyor.
Title page üzerinde sadece şunlar yer almalı:
İsim, okul adı, candidate number gibi kimlik bilgilerini ne title page içine ne de header kısmına yazmaman gerekiyor. Genel akademik yazım konusunda sade bir başlangıç için Purdue OWL’daki rehbere bakabilirsin, özellikle APA kısmı işine çok yarar: APA Style (7th Edition) – Purdue OWL.
Psychology EE için temel iskelet oldukça tanıdık: Introduction, Body, Conclusion ve en sonda References/Bibliography.
Introduction bölümünde konunu tanıtırsın, Research Question’i açıkça yazarsın, psikolojik bağlamı ve çalışmanın neden önemli olduğunu kısaca anlatırsın. Body kısmında ilgili psikoloji teorilerini, kavramları ve empiric araştırmaları kullanarak argümanını kurarsın, her paragrafın Research Question ile anlamlı bir bağlantısı olur.
Conclusion bölümünde bulgularını Research Question ile yeniden ilişkilendirirsin, soruna ne kadar cevap verebildiğini tartışırsın ve olası sınırlılıkları hatırlatırsın. References bölümünde ise kaynaklarını genelde APA style ile gösterirsin. Appendices kullanıyorsan, bunlar ölçek örnekleri, uzun tablolar veya ham veriler gibi ana metni okumayı bozabilecek detaylar için ayrılır.
Yeni Extended Essay kılavuzu ile birlikte ayrı bir abstract yazmak artık gerekmiyor, hatta abstract eklemek puan kazandırmadığı gibi kafa karıştırıcı bile olabiliyor. Bu yüzden enerjini güçlü bir giriş yazmaya harcamak çok daha mantıklı.
Reflection tarafında ise sistem sadeleşti. Önceden üç ayrı reflection yazarken, artık tek bir 500 kelimelik Reflection metni hazırlıyorsun ve bu metin Engagement kriteri içinde ciddi ağırlık taşıyor. Bu bölümde yalnızca “şunu yaptım, sonra bunu yaptım” demek yerine, araştırma sürecinde neler öğrendiğini, hangi zorluklarla karşılaştığını ve bunları nasıl aştığını örneklerle açıklaman bekleniyor.
Psychology EE beş ana kriter üzerinden değerlendiriliyor; bu kriterleri baştan bilmek yazı sürecinde sana net bir pusula sağlar.
Bu kriterde Research Question’in ne kadar net ve dar olduğu, aynı zamanda seçtiğin yöntemin bu soruya ne kadar uygun olduğu inceleniyor. Soru psikolojik teorilerle cevaplanabilir, analiz gerektiren ve fazlasıyla spesifik bir çerçeve sunmalı.
Yöntem kısmında literatür ağırlıklı analiz de yapabilirsin, küçük ölçekli bir survey de tasarlayabilirsin, ancak her durumda etik, uygulanabilir ve okul koşullarına uygun bir yol seçmelisin. Essay boyunca konudan sapmamak ve her paragrafı Research Question ile bağlamak bu kriterde puan kazandırır.
Burada psikoloji bilgisini ne kadar sağlam kullandığın ölçülüyor. Temel kavramları doğru tanımlaman, ilgili teorileri yerinde açıklaman ve hem klasik hem güncel araştırmalardan yararlanman bekleniyor.
Bir çalışmadan söz ederken sadece yazar soyadını vermek yetmez, kısaca yöntem, örneklem ve temel bulguları da anlatman gerekir. Böylece Research Question ile araştırmalar arasındaki bağı net kurarsın ve yazın ders kitabı özeti gibi görünmez.
En yüksek puanı veren kriter burası ve birçok öğrencinin asıl fark yarattığı yer de tam burası. Araştırmaları sadece anlatmak yerine, güçlü ve zayıf yönlerini tartışman, farklı çalışmaların sonuçlarını karşılaştırman ve kültürel bağlam ya da örneklem gibi noktaları sorgulaman bekleniyor.
Kendine şu tarz iç sorular sorman yardımcı olur: “Bu çalışma ne kadar genellenebilir?”, “Bu bulgu benim Research Question’ime ne kadar güçlü cevap veriyor?”, “Bu metodun etik veya metodolojik sınırlılıkları neler?”. Bu tür sorgulamalar paragraflarına doğrudan yansıyınca Critical Thinking puanın yükselir.
Presentation kriteri sadece görsellik değil, genel düzen ve okunabilirlik ile de ilgili bir başlık. Paragrafların mantıklı bir sırada ilerlemeli, geçiş cümleleri net olmalı, tablo ve grafikler açık başlıklar taşımalı, yazım ve noktalama hataları minimumda kalmalı.
APA style ile in-text citation kullanırken genelde “(Yazar Soyadı, Yıl)” formatı ile çalışırsın ve References kısmında tam künyeyi verirsin. Ayrıntılı APA kuralları için resmi siteyi kullanabilirsin: APA Style, ya da üniversite psikoloji bölümlerinin rehberlerine göz atabilirsin, örneğin UCSD’nin yapı anlatımı oldukça nettir: Research Paper Structure.
Engagement, artık büyük ölçüde Reflection üzerinden okunuyor. Reflection metninde konuyu neden seçtiğini, Research Question’i nasıl daralttığını, kaynak bulurken ve yazarken yaşadığın dönüm noktalarını ve değişen fikirlerini içten bir dille anlatmalısın.
Küçük bir mini outline işini kolaylaştırır:
Bu anlatım samimi ve düşünsel olursa Engagement kriterinde iyi bir puan görmek zor olmaz.
İyi bir Psychology EE neredeyse her zaman iyi seçilmiş ve iyi yazılmış bir Research Question ile başlıyor.
Konu seçerken hem gerçekten ilgini çeken alanları hem de kaynak bulmanın makul olduğu temaları düşünmelisin. Güncel ve popüler birkaç başlık örneği vermek gerekirse; technology and mental health, sleep and cognition, memory and learning, stress and coping, social media and anxiety, aggression and conformity, music therapy and emotion gibi alanlar epey zengin bir literatür sunuyor.
Kendi deneyimlerinden ve kültürel bağlamından beslenmen de çok iş görür. Örneğin kendi okulundaki sosyal medya kullanımı, Türkiye’de sınav stresi, yerel bağlamda online therapy gibi konular seni hem motive eder hem de daha özgün bir EE yazmana yardım eder. “Depression” gibi aşırı geniş bir başlık yerine, “mild depression in adolescents treated with CBT” gibi daha dar alanlar hedeflemek her zaman daha sağlıklı olur.
Konunu daraltırken birkaç basit filtre kullanabilirsin: belirli bir yaş grubu, belirli bir bağlam (okul, online ortam, klinik setting), belirli bir değişken (sleep deprivation, screen time, music genre, type of therapy).
Mesela “The effect of social media on teenagers” sorusu çok genel kalırken, “To what extent does daily Instagram use relate to body image dissatisfaction in female high school students?” hem daha spesifik hem de ölçülebilir bir yapı sunar. Böyle bir soru için hangi ölçekleri, hangi teorileri ve hangi araştırmaları kullanacağını daha rahat planlarsın.
İyi bir Research Question net, odaklı ve psikolojik teorilerle cevaplanabilir olmalı. Sadece tanımlama istememeli, analiz ve değerlendirme imkanı vermeli ve veri ya da kanıt gerektirmeli.
Aşağıdaki kalıplar genelde Psychology EE için oldukça işe yarar:
Soru cümlesi sade İngilizce ile yazılmalı, ama akademik ton korunmalı. IB Psychology EE için Research Question’in net bir psikolojik yapı (örneğin self-esteem, working memory, cognitive reappraisal) içermesi gerektiğini unutma.
Kendi data collection planlıyorsan etik kuralları hafife almak ciddi sorunlar yaratır. Katılımcılardan bilgilendirilmiş onam (informed consent) almadan veri toplanmamalı, anonimlik korunmalı, çok hassas konulardan kaçınılmalı ve küçük yaş gruplarıyla çalışırken ekstra dikkatli olunmalı.
Deneysel bir müdahale planlıyorsan, risk oluşturabilecek uygulamalardan uzak durman ve hem okulunun hem de IB’nin etik yönergelerine uyman gerekir. Birçok öğrenci için en pratik ve güvenli yol, mevcut literatürü analiz eden, yani secondary data kullanan bir Extended Essay yazmaktır; bu yaklaşımda etik süreç daha yönetilebilir hale gelir.
İyi bir EE tek gecede çıkan bir “ilham” metni değil, iyi planlanmış bir sürecin sonucu oluyor.
Süreci kabaca dönemlere ayırmak işini kolaylaştırır. İlk aşamada konu ve Research Question seçimi, ikinci aşamada temel literatür taraması, üçüncü aşamada detaylı okuma ve not alma, ardından outline ve ilk taslak, son olarak supervisor feedback ve revizyon dönemleri şeklinde düşünebilirsin.
Her aşama için kendine küçük internal deadlines koymak, Extended Essay’in TOK, Internal Assessment ve sınav hazırlıkları arasında kaybolmasını engeller. Kısa ama düzenli çalışma blokları, tek seferlik uzun maratonlardan çok daha sürdürülebilir olur.
Genelde Google Scholar iyi bir başlangıç noktası oluyor, fakat kullandığın kaynakların çoğunun peer-reviewed article, akademik kitap bölümü veya kurumsal rapor olması önemli. Üniversite psikoloji bölümlerinin kaynak sayfaları da güzel kapılar açar. Örneğin Yale Psychology bölümünün kaynak listesi, farklı araştırma merkezlerine ve yayınlara yönlendirir: Resources | Department of Psychology.
Random blog yazıları yerine .edu uzantılı sitelerden, akademik dergilerden ve saygın yayınevlerinden gelen metinlere ağırlık vermek, hem Knowledge and Understanding hem de Critical Thinking kriterlerinde doğrudan avantaj sağlar.
Sadece PDF üzerinde highlight yapmak genelde yeterli olmuyor, çünkü bir süre sonra hangi rengi neden çizdiğini hatırlamıyorsun. Her kaynak için kısa notlar tutmak daha verimli bir yol sunar; örneğin “yöntem, örneklem, temel bulgular, sınırlılıklar” başlıkları altında birkaç cümle yazabilirsin.
Bu mini notlar elinde birikince, hangi argümanı hangi çalışmaların destekleyeceği daha net hale gelir ve bir outline çıkarmak kolaylaşır. Outline, girişte hangi teorileri tanıtacağını, body kısmında kaç ana argüman kuracağını ve her argümanı hangi çalışmalara dayandıracağını gösteren esnek bir yol haritası gibi çalışır. Bu aşamada kendi cümlelerinle not tuttuğun için ileride plagiarism riski de ciddi şekilde azalır.
İlk taslağın kusursuz olması gerekmiyor, önemli olan yazıya başlamış olman ve düşüncelerini kağıda dökmüş olman. Sonrasında iki seviyeli bir revizyon yapmak işe yarar; önce içerik ve argüman akışına bakarsın, gereksiz tekrarları atarsın, paragraflar arası bağlantıları güçlendirirsin, ardından dil ve APA style ayrıntılarına odaklanırsın.
Supervisor’dan gelen feedback’i savunmaya geçmeden, açık bir zihinle değerlendirmek de süreci hızlandırır. Son okuma sırasında Research Question’e dönüp, her bölümün bu soruya hizmet edip etmediğini kendine sormak iyi bir son kontrol adımı sağlar. Empirik yazım örnekleri görmek istersen, University of Washington’ın kısa rehberi işine yarayabilir: Writing an Empirical Paper in APA Style.
Şimdi gelelim en çok aranan kısma; aşağıdaki Research Question fikirleri birebir kopyalaman için değil, kendi konunu şekillendirmen için bir başlangıç noktası olarak düşünülmeli.
Bu grup özellikle ergenlik dönemi, sosyal medya kullanımı ve psikolojik iyi oluş ilişkisine odaklanıyor.
Burada uyku düzeni, bilişsel performans ve akademik başarı arasındaki ilişkiler ön planda. 6. To what extent is chronic sleep deprivation related to working memory performance in IB students?
7. How does weekday sleep duration predict attention scores in high school students preparing for national exams?
8. In what ways does inconsistent sleep schedule affect reaction time in adolescents playing competitive online games?
9. How does napping after school influence consolidation of vocabulary learning in bilingual teenagers?
10. To what extent does sleep quality relate to math test performance in grade 11 students?
Bu bölümde farklı psikolojik müdahalelerin etkililiği tartışmaya açılıyor. 11. How effective is school-based cognitive behavioral intervention in reducing test anxiety among IB Diploma candidates?
12. To what extent does an eight-week mindfulness program impact perceived stress in high school students?
13. How does online cognitive behavioral therapy compare to face-to-face counseling in reducing mild depressive symptoms in young adults?
14. In what ways does group music therapy influence emotional regulation in adolescents with high stress levels?
15. How effective is brief solution-focused counseling in improving academic motivation among underachieving students?
Son grup, sosyal kimlik, grup süreçleri ve okul ya da online bağlamdaki davranışlara odaklanıyor. 16. To what extent does social identity with school clubs relate to sense of belonging in high school students?
17. How does perceived in-group favoritism in online gaming communities relate to aggressive behavior in adolescents?
18. In what ways is conformity to group norms associated with willingness to intervene in bullying situations at school?
19. How does stereotype threat affect math test performance of female IB students in mixed-gender classrooms?
20. To what extent does anonymity in online class discussions influence bystander behavior when cyberbullying occurs?
Kılavuzu bilmek kadar, başka öğrencilerin nerede hata yaptığını görmek de sana zaman kazandırır.
Her yıl IB, EE için Grade Boundary değerlerini güncelleyebiliyor, bu yüzden birkaç puan bile Diploma sonucunu etkileyebiliyor. Yine de genel olarak güçlü bir Focus and Method ile yüksek bir Critical Thinking performansı seni çoğu yıl güvenli bölgeye taşır.
Küçük sunum ya da citation hataları tek başına notunu dibe çekmez, fakat metin genel olarak dağınık görünüyorsa Presentation kriterinde gereksiz puan kaybedebilirsin. Kendi güçlü yanlarını bilmek ve strateji kurmak önemli; yazı stilin iyiyse ama planlama konusunda zayıfsan, timeline’ını daha erken ve detaylı kurmak akıllıca olur.
Extended Essay’i sadece alınması gereken bir not olarak görmek süreci gereksiz yorucu hale getirir, bunun yerine üniversite öncesi gerçek bir araştırma provası gibi düşünmek hem motivasyonunu hem de öğrenme kaliteni artırır. Supervisor ile düzenli ve saygılı iletişim, her toplantıya kısa sorular ve güncel bir taslak ile gitmek, hem sana hem ona büyük kolaylık sağlar.
Uzun ve düzensiz çalışma maratonları yerine, kısa ama odaklı oturumlar, aralarda küçük molalar ve dengeli bir uyku düzeni kullanmak çok daha sürdürülebilir olur. İyi yönetilmiş bir Psychology EE süreci, gelecekte yazacağın her akademik metin için sağlam bir temel oluşturur.
Sonuç olarak, başarılı bir IB Psikoloji Extended Essay için en önemli bileşenler, iyi tanımlanmış bir Research Question, planlı ve düzenli bir çalışma süreci, güçlü ve güvenilir kaynak kullanımı ve metnin her yerinde görülebilen gerçek bir eleştirel düşünme tavrı oluyor. Buradaki 20 Research Question fikri sadece başlangıç noktası; mutlaka kendi bağlamına, kültürüne ve ilgi alanlarına göre uyarlaman gerekiyor.
Yazmaya başlamadan önce resmi IB Extended Essay kılavuzuna ve okulunun EE handbook’una mutlaka bak, supervisor ile erken aşamada iletişime geç ve ilk geri bildirimleri erkenden almaya çalış. Bugün sadece 20 dakikanı ayırıp bir konu listesi çıkarabilir, 2 veya 3 Research Question taslağı yazıp supervisor’ınla paylaşmak üzere ilk adımı atabilirsin; süreç böyle küçük ama net adımlarla çok daha yönetilebilir hale gelir.
Bir ormanın kesilmesine “evet” ya da “hayır” demek kolay görünebilir, ama IB Environmental Systems and Societies (ESS) içinde önemli olan kararın kendisi değil, neden o
Bir nehri kirleten fabrikanın bacası sadece duman mı çıkarır, yoksa görünmeyen bir fatura da mı üretir? IB ESS’de environmental economics, tam olarak bu görünmeyen faturayı
Bir nehre atılan atık, bir gecede balıkları öldürebilir, ama o atığın durması çoğu zaman aylar, hatta yıllar alır. Çünkü çevre sorunları sadece “bilim” sorusu değil,
Şehirde yürürken burnuna egzoz kokusu geliyor, ufuk çizgisi gri bir perdeyle kapanıyor, bazen de gözlerin yanıyor; bunların hepsi urban air pollution dediğimiz konunun günlük hayattaki
Şehir dediğimiz yer, sadece binalar ve yollardan ibaret değil, büyük bir canlı organizma gibi sürekli besleniyor, büyüyor, ısınıyor, kirleniyor, bazen de kendini onarmaya çalışıyor. IB
IB ESS Topic 8.1 Human populations, insan nüfusunun nasıl değiştiğini, bu değişimin nedenlerini ve çevre üzerindeki etkilerini net bir sistem mantığıyla açıklar. Nüfusu bir “depo”
Bir gün marketten eve dönüyorsun, mutfak tezgahına koyduğun paketli ürünlerin çoğu, aslında üründen çok ambalaj gibi görünüyor. Üstüne bir de dolabın arkasında unutulan yoğurt, birkaç
Evde ışığı açtığında, kışın kombiyi çalıştırdığında ya da otobüse bindiğinde aslında aynı soruyla karşılaşıyorsun, bu enerjiyi hangi kaynaktan üretiyoruz ve bunun bedelini kim ödüyor? IB
Bir musluğu açtığında akan su, markette aldığın ekmek, kışın ısınmak için yaktığın yakıt, hatta telefonunun içindeki metal parçalar; hepsi natural resources (doğal kaynaklar) denen büyük
Gökyüzüne baktığında tek bir “hava” var gibi görünür, ama aslında atmosfer kat kat bir yapı gibidir ve her katın görevi farklıdır. IB Environmental Systems and