IB Kimya Extended Essay Yazım Rehberi ve 20 Araştırma Sorusu Fikri

IB Diploma Programme içinde Extended Essay, 4,000 kelimelik, bağımsız ve akademik bir araştırma metni olarak senin mini lisans tezin gibi çalışır ve Chemistry Extended Essay yazarken odak hep net bir kimyasal süreç, reaksiyon ya da kavram üzerinde olur. Bu çalışma, IB toplam puanına ek bir boyut katar, Internal Assessment ile birlikte senin gerçek bilimsel araştırmaya ne kadar hazır olduğunu gösterir.

Chemistry Extended Essay, maksimum 4,000 kelime sınırına, 5 ana assessment criterion (Focus and Method, Knowledge and Understanding, Critical Thinking, Presentation, Engagement) yapısına ve toplam 34 puanlık bir değerlendirmeye göre notlanır, bu puan da Grade Boundary tablosunda A ile E arası harf notuna dönüşür. Yani sadece deney yapmak yetmez, araştırma sorusunun netliği, kimya bilgisinin doğruluğu, veri analizi ve yazının sunumu da doğrudan sonucun üzerinde etkili olur.

Bu rehberde, adım adım iyi yapılandırılmış bir Chemistry Extended Essay nasıl planlanır sorusuna net yanıtlar göreceksin ve sonunda farklı seviyeler için kullanabileceğin 20 özgün Research Question örneği bulacaksın. Okurken, kendi ilgi alanlarını düşün ve örnek soruları kendi laboratuvar koşullarına ve okuldaki imkânlarına göre nasıl uyarlayabileceğini not almaya çalış.

IB Chemistry Extended Essay Temelleri: Kriterler, Yapı ve Kurallar

Bu bölümde IB Chemistry Extended Essay’in iskeletini netleştirelim. Hangi kriterlerden puan alacağını, kelime sınırını, supervisor ile nasıl çalışacağını ve konunun gerçekten Chemistry kapsamında olmasını nasıl garanti edeceğini bilirsen, daha en baştan stratejik hareket etmiş olursun. Resmi değerlendirme yapısını görmek istersen, pek çok IB okulu kendi rehberlerini paylaşır; örneğin WAB’in Extended Essay kriter özetine göz atmak işini kolaylaştırabilir: WAB Learns: EE Assessment Criteria.

Değerlendirme Kriterleri: Focus and Method, Knowledge and Understanding, Critical Thinking

Extended Essay toplam 34 puan üzerinden değerlendirilir ve bu puanlar 5 ana kriterde toplanır. Aşağıdaki tablo, kriterlerin puan dağılımını ve kısaca neye baktığını gösterir.

Focus and Method (6 puan)
Bu kısım, Research Question’ın ne kadar net olduğu, çalışmanın amaçlarının açıkça yazıldığı ve seçtiğin yöntemin bu soruya gerçekten uygun olup olmadığı ile ilgilidir. IB burada, senin planlı bir süreç izleyip izlemediğine, veri toplama ve deney tasarımının mantıklı ve uygulanabilir olup olmadığına bakar.

Knowledge and Understanding (6 puan)
Bu kriter, kimya bilgisini ne kadar doğru ve yerinde kullandığını ölçer. Konu seçimin Chemistry syllabus ile uyumlu olmalı, kavramları doğru tanımlamalı ve teoriyi, deney sonuçlarınla mantıklı şekilde ilişkilendirmelisin. Sadece bilgi listelemek yerine, konuyu gerçekten anladığını yazı boyunca göstermen beklenir.

Critical Thinking (12 puan)
Bu kriter en yüksek puana sahiptir ve 12 puan değerindedir, yani Extended Essay notunun merkezinde aslında düşünme biçimin yer alır. IB, topladığın verileri ne kadar tutarlı analiz ettiğine, hataları ve sınırlılıkları nasıl tartıştığına ve sonuç kısmında ne kadar temkinli ama mantıklı yorumlar yaptığına çok dikkat eder. Grafik yorumlama, trend analizleri, beklenmeyen sonuçlara kimyasal bir açıklama getirme ve literatür ile kıyaslama, bu kriterde seni öne taşır.

Presentation (4 puan)
Burada, metnin yapısı ve formatı ön plana çıkar. Başlıklar, numaralandırma, tablo ve grafik etiketleri, citation stili, kaynakça düzeni ve genel akademik yazım kuralları Presentation kriterinin içindedir. Örneğin IB Chemistry guide gibi resmi dokümanları incelersen, bilimsel yazımın temel beklentilerini daha rahat görürsün: IB Chemistry guide (PDF, cuny.edu).

Engagement (6 puan)
Engagement, Reflection Session kayıtların ve Reflections on Planning and Progress Form üzerinde yazdıkların üzerinden değerlendirilir. Burada IB, araştırma sürecini ne kadar sahiplendiğine, sorunlarla nasıl baş ettiğine ve kendi öğrenme sürecin hakkında ne kadar dürüst ve düşünceli olduğuna bakar. Yani sadece sonuç değil, o sonuca giderken geçirdiğin zihinsel yolculuk da puan alır.

Bu beş kriteri aklının bir köşesinde tutarsan, daha yazmaya başlamadan hangi bölümlerde hangi puanları hedeflediğini kafanda netleştirmiş olursun.

Kelime Sınırı, Süreç ve Supervisor ile Çalışma Şekli

IB Extended Essay için resmi kelime sınırı maksimum 4,000 kelimedir. Bu sınır, aslında senin için bir kısıtlama olduğu kadar, konuyu daraltman ve net bir Research Question yazman için de güçlü bir filtre işlevi görür.

Kelime sayımına nelerin dahil olduğuna sade şekilde bakalım:

Kelime sayımına dahil olanlar:

• Giriş, ana gövde ve sonuç bölümlerindeki bütün cümleler
• Alıntı yaptığın metinler (metin içinde verdiğin doğrudan alıntılar)
• Tablo veya şekil açıklamalarında (caption) yer alan tam cümleler

Kelime sayımına dahil olmayanlar:

• Title page (başlık sayfası)
• Contents page (içindekiler)
• Tablo içindeki sadece sayı ve semboller
• Kimyasal denklemler, matematiksel formüller, birimler
• References / Bibliography
• Appendices (ekler, fakat önemli içerikleri eklerde saklamak risklidir)

Resmi IB Extended Essay guide içinde bu kurallar ayrıntılı yer alır, okullar da genelde buna göre kendi yönergelerini oluşturur; örneğin bazı üniversite kataloglarında IB politikalarına atıf görebilirsin: Lenoir-Rhyne University Academic Regulations.

Supervisor (danışman) rolü ise bu süreçte seni hem akademik hem de etik açıdan yönlendiren kişi gibi çalışır. Supervisor ile özellikle şu noktalarda yakın temas halinde olman gerekir:

• Research Question seçimi: Supervisor, konunun Chemistry için uygun olup olmadığına, Research Question’ın çok geniş veya çok dar kalıp kalmadığına dair geri bildirim verir.
• Deney planlama: Kullanacağın kimyasallar, cihazlar, deneme sayısı ve güvenlik önlemleri üzerine konuşursun. Burada hem feasibility hem de lab safety birlikte düşünülür.
• Etik konular: Canlılarla çalışma, çevreye zarar verebilecek atıklar, veri uydurma veya plagiarism gibi riskler supervisor ile netleştirilir.
• Reflection oturumları ve viva voce: IB, en az üç resmi Reflection Session ister ve süreç sonunda kısa bir sözlü görüşme olan viva voce yapılır. Bu görüşme, Engagement kriteri için de önemli bir kaynaktır.

Süreç boyunca takvim planlaması da en az konu seçimi kadar önemlidir. Okulunun IB iç takvimi, ilk fikir formundan ilk draft teslimine, oradan final submission tarihine kadar net bir çerçeve sunar. Bu iç takvimi kaçırırsan:

• Supervisor’dan düzenli feedback alma şansın azalır,
• Son haftalarda hem Internal Assessment hem Extended Essay baskısı aynı anda üst üste gelir,
• Özellikle veri analizi ve tartışma bölümlerine yeterli zaman kalmaz.

Bu yüzden kendi kişisel takvimini, okulun resmi IB zaman çizelgesi ile uyumlu hale getirmen akıllıca olur. Bazı okullar bunu detaylı timeline ve kontrol listeleri ile destekler; örneğin Extended Essay sürecini adım adım açıklayan liselere ait rehberler, ne zaman ne yapman gerektiğini çok net gösterir.

IB Kimya Extended Essay İçin Uygun Konu Kapsamı

IB Chemistry Extended Essay yazarken, seçtiğin konunun net bir şekilde Chemistry kapsamında olması gerekir. Yani araştırma sorununun kalbinde her zaman kimyasal prensipler, kavramlar ve modeller yer almalıdır.

IB, fen alanlarındaki Extended Essay’ler için ayrı Subject Specific Guidance yayınlar ve Chemistry için nelerin uygun olduğunu ayrıntılı anlatır. Benzer bir özet görmek istersen, bazı okullar bu içeriği kendi sayfalarına taşır; örneğin Sweetwater District’in Chemistry EE sayfası, kapsamı anlamak için güzel bir başlangıç noktası sunar: International Baccalaureate Programmes – Chemistry EE.

Konu seçerken dikkat etmen gereken ana fikirler şunlardır:

• Ana odak mutlaka kimyasal olmalı:
  Konunda Physics, Biology veya Environmental Systems and Societies (ESS) ile kesişen unsurlar olabilir, fakat asıl soru kimyasal süreçlere odaklanmalıdır.
• Teorik çerçeve Chemistry içinden gelmeli:
  Açıklamalarını, kimyasal bağlar, reaction mechanisms, equilibrium, kinetics, thermodynamics, spectroscopy gibi kavramlarla yapman beklenir.
• Ölçülebilir ve test edilebilir değişkenler kimyasal olmalı:
  Sadece “bitkinin boyu” gibi biyolojik çıktı değil, altta yatan kimyasal etkileşimler, pH değişimi, konsantrasyon farkı, redox davranışı gibi parametreler önemlidir.

Örneğin konu seçerken şu tür kaymalar sık görülür:

• Physics’e kayan konular: Sadece enerji aktarımı, ışık şiddeti veya mekanik düzenekler üzerinden giden, kimyasal dönüşüm içermeyen projeler Physics kapsamına kayabilir.
• Biology ağırlıklı konular: Hücre büyümesi, enzim aktivitesinin organizma düzeyindeki etkileri gibi, biyolojik süreç anlatımına fazla yüklenip kimyasal açıklamayı zayıf bırakan çalışmalar Biology olarak değerlendirilme riski taşır.
• Environmental Systems ağırlıklı konular: Sadece çevresel etki, ekosistem sağlığı, biyoçeşitlilik gibi kavramları ölçen ama kimyasal süreçleri derinlemesine incelemeyen çalışmalar daha çok ESS alanına girer.

Eğer mixed disipliner bir konu seçmek istiyorsan, ana vurgunun kimyada olduğuna dikkat etmelisin. Mesela:

• Bir atık su arıtma konusunu ele alıyorsan, adsorption isotherms, acid-base equilibrium, redox süreçleri ya da complex formation üzerinden gitmen Chemistry kapsamını güçlendirir.
• Gıda kimyası ile ilgili bir çalışma yapıyorsan, sadece “tat” veya “doku” üzerinden değil, Maillard reaction, oxidation of lipids, denaturation of proteins gibi net kimyasal süreçleri incelemen gerekir.
• İlaç benzeri bir maddenin etkisini araştırıyorsan, biyolojik yanıt yerine, reaction mechanisms, partition coefficient, pKa, solubility, degradation kinetics gibi kimyasal parametrelere odaklanman beklenir.

Kısaca, Research Question’ını okuyan biri “Bu soru hangi dersi temsil ediyor?” diye sorduğunda, cevabın hiç tereddütsüz Chemistry olmalı. Hem IB examiner yorumları hem de okulların örnek EE koleksiyonları, iyi puan alan çalışmaların net bir kimyasal omurga üzerine kurulduğunu gösteriyor. Bu netlik, sadece Grade Boundary açısından değil, yazma süreci boyunca karar vermeni de çok kolaylaştırır.

Güçlü Bir Chemistry Research Question Nasıl Yazılır?

IB Chemistry Extended Essay’in kalbi, tek bir cümlede topladığın Research Question olur. Supervisor ile yaptığın her toplantı, veri toplama sürecin ve sonuçta alacağın Grade Boundary aslında bu sorunun ne kadar net, yapılabilir ve kimyasal odaklı olduğuna bağlıdır. Bu bölümde hem iyi bir Research Question’ın temel özelliklerini, hem de feasibility ve teorik çalışmalarda soru kurma mantığını adım adım netleştirelim.

İyi Research Question Özellikleri: Spesifik, Ölçülebilir ve Kimya Odaklı

Güçlü bir Chemistry Research Question, kabaca şu 5 kelimede özetlenebilir: spesifik, odaklı, ölçülebilir, kimya temelli ve yapılabilir. Bunların her biri Extended Essay sürecinde sana zaman, enerji ve puan kazandırır.

İyi bir Research Question genelde şu özellikleri taşır:

• Spesifik: Belirsiz, genel bir konuyu değil, daraltılmış bir problemi hedefler.
• Odaklı: Tek ana ilişkiyi veya sınırlı sayıda değişkeni sorgular.
• Ölçülebilir: Bağımlı değişkeni sayısal olarak ifade edebilirsin, veri toplayabilirsin.
• Kimya temelli: Soruya verilecek cevap, kimyasal kavramlar ve modeller üzerinden açıklanır.
• Zaman ve imkânla uyumlu: Okul laboratuvarında, IB süresi içinde gerçekçi şekilde yapılabilir.

Bunu daha somut görmek için geniş ve dar Research Question örneklerine bakalım:

• Geniş: “How do acids react with metals?”
• Odaklı: “How does the concentration of hydrochloric acid affect the rate of reaction with magnesium ribbon at room temperature?”

İkinci soru, senin için neden daha güçlü?

1. Tek bir asit ve tek bir metal seçilmiş (hydrochloric acid ve magnesium ribbon).
2. Bağımsız değişken net; acid concentration.
3. Bağımlı değişken net; rate of reaction, yani ölçebileceğin bir parametre (örneğin oluşan hydrogen gas hacmi, kütle kaybı, süre).
4. Koşullar kısıtlanmış; room temperature, böylece gereksiz değişkenler oyundan çıkarılmış.

Benzer bir karşılaştırmayı gıda kimyası için düşün:

• Geniş: “How does cooking affect the nutrients in vegetables?”
• Odaklı: “How does boiling time affect the vitamin C content of broccoli measured by redox titration?”

İkinci soruda:

• Sadece broccoli kullanıyorsun, bu da kontrolü kolaylaştırır.
• Sorguladığın kimyasal bileşen vitamin C (ascorbic acid) ve bunu titration ile ölçebilirsin.
• Bağımsız değişken boiling time, deneysel olarak ayarlayabileceğin net bir parametre.

IB’nin resmî Extended Essay kılavuzunda da Research Question geliştirme kısmında aynı mantığı görürsün; geniş bir fikirden başlayıp, net bir soruya doğru daraltman beklenir, bu süreç için ibo’nun kılavuzu faydalı bir referanstır: Developing a research question.

Kendi sorunu yazarken kendine şu mini checklist’i sorabilirsin:

• Bu sorunun cevabı 4,000 kelimeyi aşmadan verilebilir mi?
• En az bir değişkenim doğrudan ölçülebilir mi (concentration, pH, absorbance, mass loss vb.)?
• Kullandığım kavramlar IB Chemistry syllabus içindeki sağlam kimyasal temellere dayanıyor mu?
• Soru cümlesini okuyan biri, bunun kesinlikle Chemistry Extended Essay olduğunu anlar mı?

Cevapların “evet” ise, Research Question’ına doğru yoldasın demektir.

Feasibility Kontrolü: Okul Laboratuvarı, Zaman ve Güvenlik

Research Question yazarken çoğu öğrenci önce “ilginç mi?” diye sorar, ama Extended Essay’de esas sorulması gereken şey, “bu soru yapılabilir mi?” olur. Feasibility, kısaca senin laboratuvar imkânların, zamanın ve güvenlik koşulların ile uyumlu bir soru seçmen anlamına gelir.

Önce laboratuvar tarafına bakalım. Okulundaki temel ekipmanları ve cihazları gerçekçi şekilde düşünmelisin:

• pH meter veya en azından iyi kalite pH probe
• spectrophotometer veya colorimeter (özellikle solution concentration ve absorbance ölçümleri için)
• calorimeter veya en azından basit foam cup calorimeter set-up’ı
• Temel cam malzemeler, hassas electronic balance, su banyosu, hot plate, thermometer gibi araçlar

Eğer sorunda “How does the wavelength of light affect the rate of photodegradation of dye X measured by UV-Vis spectroscopy?” yazıyorsa, okulunda gerçek anlamda kullanılabilir bir UV-Vis spectrophotometer olması gerekir. Aksi halde Research Question’ın teknik olarak çok güzel olsa da pratiğe dökülmesi zor olur ve bu da Focus and Method ile Critical Thinking puanlarını düşürebilir.

Feasibility içinde kimyasal maddelerin bulunabilirliği de önemli bir başlık olarak öne çıkar:

• Kimyasallar, okulunun normal tedarik listesinde var mı?
• Tehlike sınıfları nedir, IB yaş grubuna uygun mu?
• Atık yönetimi mümkün mü, ağır metal veya toksik organik solvent kullanıyorsan bertarafı nasıl olacak?

Çok tehlikeli kimyasallar, aşırı konsantre strong acids veya insan sağlığını doğrudan etkileyen deneyler, IB etik kuralları açısından risk yaratır. IB’nin academic integrity ve etik bölümlerinde, öğrencinin güvenliği ve deneylerin sorumlu yürütülmesi net şekilde vurgulanır, bu yapıya genel olarak bakmak için ibo’nun academic integrity sayfası yol gösterici olur: Academic integrity.

Ayrıca zaman faktörünü hafife almamak gerekir. Extended Essay sürecinde:

• Veri toplamak için kaç trial yapman gerektiğini,
• Her bir deney koşulunun ne kadar sürdüğünü,
• Örnek hazırlama, temizleme, cihaz kalibrasyonu gibi “görünmeyen zaman maliyetlerini”
  baştan tahmin etmek işini çok kolaylaştırır.

Örneğin, room temperature’da 48 saat süren corrosion deneyleri planlıyorsan, okul laboratuvarına erişimin ve storage koşulların bu süre ile uyumlu mu gerçekten düşünmelisin. Çok uzun süreli veya çok sayıda trial gerektiren projelerde, Extended Essay’in yanı sıra Internal Assessment, sınav hazırlığı gibi yüklerinle çakışma riski de artar.

Son olarak, IB etik kuralları gereği, insan veya hayvan üzerinde doğrudan risk oluşturan deneyler, insan dokusu, kan, tükürük gibi biyolojik numunelerle yapılan çalışmalar, ya da ciddi çevre kirliliği yaratabilecek atıklar içeren projelerden kaçınmak gerekir. Supervisor’ınla birlikte, Research Question’ını yazarken bir nevi “etik filtreden” geçirmen, ileride onay ve uygulama aşamasında sorun yaşamaman için çok önemlidir.

Teorik ve Veri Tabanlı Kimya Çalışmaları İçin Research Question Örnekleri

Her okulda her cihaz yok, her kimyasal da kolay bulunmuyor. Bazı konular ise pratikte IB seviyesinde güvenli veya gerçekçi olmayabilir. Tam bu noktada theoretical, literature-based veya database-based Chemistry Extended Essay konuları devreye girer.

Deney yapmanın zor olduğu durumlarda şu tür veri kaynaklarını kullanabilirsin:

• Thermodynamic data tabloları (standard enthalpy, entropy, Gibbs free energy değerleri)
• Kinetics data ve rate constants içeren literatür makaleleri
• Spectroscopy databases (IR, NMR, UV-Vis spektrumları)
• Güvenilir kaynaklardan alınan solubility product, pKa, partition coefficient gibi sabitler

Bu tür projelerde Research Question genelde şöyle çalışır:

• Literatürdeki hazır verileri toplarsın,
• Belirli bir hipotez çerçevesinde trend analizi yaparsın,
• Sonuçları belli bir model ile karşılaştırırsın (örneğin collision theory, transition state theory, molecular orbital theory gibi).

Örneğin:

• “How accurately does the Born-Haber cycle predict the lattice enthalpy of alkali halides compared to experimental values reported in thermodynamic databases?”
• “How does the Hammett constant correlate with the rate constants of electrophilic aromatic substitution reactions of substituted benzoic acids, based on published kinetics data?”

Bir adım daha ileri gidip computational chemistry yönelimli, ama hâlâ IB seviyesinde makul kalabilen konular da seçebilirsin. Bazı üniversiteler, lise ve lisans düzeyi için basitleştirilmiş computational molecular modeling alıştırmaları paylaşır; örneğin University of Wisconsin’in paylaştığı egzersizler, molecular modeling araçlarının nasıl kullanılabileceği hakkında iyi bir fikir verir: Computational Molecular Modeling Exercises.

Computational odaklı Research Question yazarken:

• Kullanacağın yazılımı (örneğin WebMO, Avogadro ile entegre basit quantum chemistry paketleri)
• Hesaplayacağın değişkenleri (bond length, bond angle, dipole moment, HOMO-LUMO gap, relative stability vb.)
• Karşılaştıracağın deneysel verileri (örneğin literatürdeki IR peak pozisyonları veya bond dissociation energy değerleri)
  başından tanımlaman gerekir.

Bu tür bir soru örneği:

• “How do calculated HOMO-LUMO gaps of a series of conjugated dyes correlate with their experimental λmax values reported in UV-Vis spectra?”

Burada kendin ıslak lab deneyi yapmasan da, kimyasal prensipleri kullanma biçimin, veri analizi kaliten ve literatür yorumlaman, IB’nin Knowledge and Understanding ile Critical Thinking kriterlerinde iyi puan almanı sağlayabilir.

Kısaca, güçlü bir Chemistry Research Question yazarken, deneysel mi, teorik mi ya da hibrit bir yol mu izleyeceğine en baştan karar verirsen, hem konuyu daraltman hem de feasibility planını yapman çok daha kolay olur. Bu sayede Extended Essay, rastgele bir deney raporu değil, iyi tasarlanmış ve net bir soruya yanıt veren akademik bir çalışma hâline gelir.

Adım Adım IB Chemistry Extended Essay Yazım Süreci

Photo by Ivan S

Extended Essay yazım süreci, sadece “iyi bir deney yapmaktan” çok daha fazlasını ister, çünkü IB senden fikir geliştirme, literatürü tarama, deney tasarlama, veri analiz etme ve bunların hepsini akademik bir yapı içinde anlatmanı bekler. Bu bölümde, konu seçtiğin andan sonuçlarını yazdığın ana kadar izleyeceğin adımları net ve uygulanabilir bir yol haritası halinde göreceksin.

Konu Seçimi ve Ön Araştırma: Literature Review Nasıl Başlar?

İyi bir Extended Essay genelde “iyi bir fikir” ile değil, iyi daraltılmış bir fikir ile başlar. Bu yüzden ilk adım her zaman, ilgi alanlarını akıllıca tarayıp sonra bunları küçültmek olmalı.

Önce geniş düşünmek daha sağlıklı olur:

• İlgi duyduğun ünite veya kavramları listele: kinetics, equilibrium, acid-base, organic mechanisms, electrochemistry gibi.
• Günlük hayatta seni gerçekten meraklandıran kimyasal süreçleri not et: gıda bozulması, su arıtma, paslanma, ilaçların çözünürlüğü, boya solması, pil verimi gibi.

Sonra bu geniş fikirleri, sorulabilir ve ölçülebilir parçalara indirirsin. Örneğin:

• “Gıda kimyası” yerine, “Lemon juice konsantrasyonu vitamin C degradation hızını nasıl etkiler?”
• “Su kirliliği” yerine, “Belirli bir activated carbon türü, su içindeki methylene blue adsorpsiyon kapasitesini nasıl değiştirir?”

Buradan sonra devreye basic literature review girer. Amaç, hem konunun gerçekten kimyasal bir temele sahip olup olmadığını görmek hem de makul bir deney tasarlayacak kadar arka plan bilgisi toplamak olur.

Başlangıç için şu kaynaklar işini çok kolaylaştırır:

• Google Scholar ile konuya dair anahtar kelimeleri tarayabilirsin.
• Üniversite kütüphanelerinin açık erişimli sayfaları, özellikle review article bulmak için çok kullanışlıdır.
• .edu uzantılı sitelerdeki chemistry guide ve libguide’lar, lise ve lisans düzeyi için sade açıklamalar sunar. Örneğin Western Connecticut State University’nin kimya için hazırladığı literature review rehberi, kaynak bulma ve değerlendirme mantığını görmek için güzel bir referanstır: Chemistry Guide: Writing a Literature Review.

Arama yaparken anahtar kelimeleri bilinçli seçmen süreci çok hızlandırır. Pratik bir sıra şöyle olabilir:

1. Önce geniş anahtar kelime: “ascorbic acid degradation”, “corrosion of iron”, “adsorption of dyes”.
2. Sonra ortam veya koşul ekle: “in acidic solution”, “in tap water”, “using activated carbon”.
3. Gerekirse metod ekle: “by titration”, “UV-Vis spectroscopy”, “potentiometric titration”.

Literature review yaparken her makaleyi baştan sona okumak zorunda değilsin. Zaman yönetimi için şu taktik çok işe yarar:

• Önce abstract oku, konu ve yöntem sana uygun mu gör.
• Ardından introduction kısmında teorik çerçeveye hızlıca göz at.
• Son olarak grafiklere, sonuçlar bölümüne ve conclusion kısmına bak, kullanılan değişkenleri ve bulguları not et.

Okurken mutlaka kısa ama düzenli notlar tut:

• Ana kavramlar, kullanılan formüller, önemli tanımlar.
• Çalışılan bağımsız ve bağımlı değişkenler.
• Kullanılan yöntem ve cihazlar.
• Kaynağın kim olduğu, hangi dergide yayımlandığı ve yılı.

Bu notlar, Extended Essay içinde hem theory bölümünü yazarken hem de References listesini oluştururken hayat kurtarır. Çok teknik citation detaylarına takılmana gerek yok, ancak kaynağın tam künyesini yazmayı alışkanlık haline getirirsen, son aşamada format değiştirmek çok kolay olur. Ayrıca, makalenin güvenilirliğini kontrol etmek için:

• Hakemli (peer-reviewed) bir dergide mi yayımlanmış,
• Yazarın bir üniversite ya da bilinen bir araştırma kurumu ile bağlantısı var mı,
• Çok eski bir çalışma mı, yoksa son 10–15 yıl içinde güncellenmiş mi,
  gibi basit sorular sorman yeterli olur.

Literature review sürecini, Research Question’ını cilaladığın ve feasibility hakkında daha gerçekçi karar verdiğin bir “hazırlık laboratuvarı” gibi düşünebilirsin.

Deney Tasarımı: Variables, Controls ve Data Collection Planı

Extended Essay’in experimental kısmı, aslında iyi planlanmış bir experimental design meselesidir. Burada IB’nin Focus and Method ve Critical Thinking kriterleri doğrudan devreye girer, çünkü veriyi nasıl topladığın ve değişkenleri nasıl kontrol ettiğin, notuna doğrudan yansır.

Deney planlarken önce temel bileşenleri netleştirmen gerekir:

• Independent variable: Senin bilinçli olarak değiştirdiğin değişken. Örneğin acid concentration, temperature, light intensity, contact time gibi.
• Dependent variable: Değişimini ölçtüğün sonuç değişkeni. Örneğin rate of reaction, absorbance, pH, mass change, cell potential gibi.
• Controlled variables: Değişmesini istemediğin ama sonucu etkileyebilecek tüm diğer faktörler. Sıcaklık, volume, surface area, same brand of material, ionic strength, stirring speed gibi.
• Control group veya reference: Bazen kıyaslama yapacağın “değişiklik uygulanmamış” grup gerekir. Örneğin, ışık verilmeyen boya çözeltisi, inhibitor eklenmeyen metal numunesi gibi.
• Number of trials: Her koşul için makul sayıda tekrar planlaman, verinin güvenilirliğini artırır. Genelde en az 3 trial makul görülür, daha karmaşık sistemlerde bu sayıyı artırmak gerekebilir.

Bu parçaları yazarken, sanki başkasına deneyini “copy paste” ettirebilecek kadar net olmayı hedeflemek iyi bir alışkanlık olur. IB hem Internal Assessment hem Extended Essay için bu şeffaflığa bakar.

Sonra sırada data collection plan vardır. Veri toplama planını düşünürken, kafanda basit tablo taslakları çizmek çok işe yarar. Örneğin asit konsantrasyonunun reaksiyon hızına etkisini inceliyorsan, ham veri tablon kabaca şöyle şekillenebilir:

• Column 1: Trial number
• Column 2: Acid concentration / mol dm^-3
• Column 3: Volume of gas collected / cm^3
• Column 4: Time / s
• Column 5: Calculated rate / cm^3 s^-1

Benzer şekilde bir colorimetry deneyi için:

• Wavelength / nm
• Absorbance
• Concentration / mol dm^-3

Tabloları önceden kafanda kurman, hangi ölçümleri gerçekten yapman gerektiğini ve hangi aletlere ihtiyacın olduğunu erkenden görmeni sağlar. Bu sayede hem süreyi hem de malzeme ihtiyacını daha gerçekçi planlayabilirsin.

Deney tasarımının ayrılmaz parçası da Safety ve Risk Assessment kısmıdır. Supervisor ile birlikte şu sorulara net yanıt vermen gerekir:

• Kullandığın kimyasalların hazard class ve signal word bilgilerini biliyor musun?
• Gerekli personal protective equipment (PPE) neler, gözlük, eldiven, lab coat gibi?
• Dökülme, sıçrama, kırık cam gibi durumlarda ne yapacağını biliyor musun?
• Atıkları nasıl toplayacak ve bertaraf edeceksin?

Risk assessment yazarken “Bu deneyde şu kimyasallar kullanılır, bunların başlıca riskleri şunlardır, bu riskleri azaltmak için şu önlemler alınır” şeklinde kısa ama sistematik bir yapı kullanabilirsin. Extended Essay, bir nevi gerçek bir research project provası olduğu için, bu güvenlik bilinci hem IB etik kurallarına uymanı sağlar hem de üniversite laboratuvarı için seni hazırlar.

Veri Analizi: Graphs, Uncertainty, Error Discussion ve Critical Thinking

Extended Essay’de raw data tek başına puan getirmez, asıl puan data processing ve data interpretation kısmından gelir. Bu yüzden veriyi iyi organize etmek, doğru graph türünü seçmek ve uncertainty ile error kavramlarını anlamlı şekilde tartışmak çok önemlidir.

İlk adım genelde veriyi graph ile görselleştirmektir. Sıklıkla kullandığın grafikler şunlar olur:

• Line graph: Rate of reaction vs temperature, absorbance vs concentration gibi sürekli değişkenler için.
• Scatter plot: İki sayısal değişken arasındaki ilişkiyi test ederken, sonra üzerine best-fit line ekleyebilirsin.
• Calibration curve: Bilinen konsantrasyonlara karşı absorbance veya potential gibi değerleri çizip, bilinmeyenleri bu eğriyle tahmin edersin.

Birçok üniversite, lab raporu rehberlerinde grafik yerleşimi ve belirsizliklerin gösterilmesi hakkında net öneriler verir; örneğin Columbia University’nin error ve uncertainty dokümanı, temel kavramları anlamak için oldukça açıklayıcıdır: Introduction to Error and Uncertainty.

Trend analizi yaparken, sadece “grafik artıyor” demek yerine:

• Eğimin (slope) neyi temsil ettiğini,
• Eğrinin doğrusal olup olmadığını,
• Beklenen teorik modelle uyuşup uyuşmadığını
  açıkça anlatman gerekir. Örneğin, rate vs concentration grafiğinde eğim, belirli koşullarda rate constant hakkında bilgi verebilir.

Uncertainty kısmında üç temel kavramı sade bir dille açıklayıp kullanman beklenir:

• Uncertainty: Ölçüm cihazlarının veya yöntemin doğal “bulanıklığı”. Örneğin ±0.05 cm^3, ±0.01 g gibi.
• Random error: Ölçümlerin etrafa dağılmasına neden olan, öngörülemeyen küçük farklar. Örnek olarak, göz hizası farklı olduğunda burette okuma farkları.
• Systematic error: Tüm ölçümleri aynı yönde kaydıran hatalar. Örneğin yanlış kalibre edilmiş thermometer, her seferinde 2 °C fazla gösteriyorsa.

Critical Thinking kısmını güçlendirmek için, sadece hataları “listelemek” yerine, bunların sonuçlarını nasıl etkilediğini ve bir dahaki sefer neyi farklı yapacağını anlatman gerekir. Kısa ama net cümleler iş görür:

• “The use of a manual stopwatch likely introduced random error in the measured reaction times, which may explain the scatter observed in the rate values.”
• “A systematic error may have been introduced if the balance was not zeroed before each measurement, leading to consistently higher recorded masses.”
• “An alternative approach could involve using a data logger with a temperature probe, which would reduce random error in temperature measurements and improve the reliability of the calculated enthalpy change.”

Ayrıca method limitations kısmında şu soruları cevaplaman beklenir:

• Deneyin hangi yönleri gerçek sistemi tam olarak temsil etmiyor?
• Kullanılan model hangi aralık için geçerli, hangi noktadan sonra bozuluyor?
• Hangi değişkenleri kontrol edemedin ve bu ne tür belirsizlikler doğurdu?

Son olarak, alternative approaches önerirken, tamamen yeni bir proje önermek yerine, mevcut yöntemin daha güçlü bir versiyonunu düşünmek daha iyi olur. Örneğin:

• Manual titration yerine automatic burette,
• Visual color change yerine colorimeter kullanımı,
• Room temperature deney yerine kontrollü su banyosu gibi.

Bu tarz yorumlar, IB examiner gözünde senin veriye sadece “bakmadığını”, onu gerçekten düşündüğünü ve geliştirme potansiyelini gördüğünü gösterir.

Yapı ve Biçim: Introduction, Body, Conclusion, References

Extended Essay yazım sürecinin son adımı, tüm bu içeriği IB’nin beklediği akademik yapı içinde toplamak olur. Presentation kriteri tam burada devreye girer ve format, başlıklar, tablo-grafik düzeni ve citation tutarlılığı üzerinden puan kazanırsın.

Genel yapı kısaca şöyle özetlenebilir:

1. Title page
   • Research Question, subject (Chemistry), candidate number gibi temel bilgiler yer alır.
   • Başlık net, odaklı ve kimya temelli olmalıdır.
2. Contents page
   • Tüm başlıklar ve alt başlıklar sayfa numaralarıyla listelenir.
   • Okuyucunun yazı içinde rahat hareket etmesini sağlar.
3. Introduction
   • Konunun arka planını ve neden önemli olduğunu sadece anlatırsın.
   • Research Question’ı açık ve tam cümle halinde yazarsın.
   • Kısa bir rationale ve genel yöntem özetine yer verebilirsin.
4. Main body
   Genelde üç ana alt kısımda akar:
   • Method: Experimental design, materials, procedure, safety ve risk assessment özetlenir.
   • Results: Tablolar, grafikler, işlenmiş veriler burada yer alır.
   • Discussion: Veriyi yorumladığın, error ve limitation tartışması yaptığın, literatürle karşılaştırdığın en uzun ve en “akıllı” bölüm olur.
5. Conclusion
   • Research Question’a net, kısa ve veriye dayalı bir yanıt verirsin.
   • Bulguların ne kadar güvenilir olduğunu kısaca değerlendirirsin.
   • Gelecek çalışmalar için 1–2 mantıklı öneri ekleyebilirsin.
6. References
   • Kullandığın tüm kaynaklar tek ve tutarlı bir citation style ile listelenir, APA, MLA veya Chicago gibi.
   • Metin içi atıfların, references listesindeki kayıtlarla birebir uyuşması gerekir.

Burada amaç, çok karmaşık bir format ezberlemek değil, seçtiğin stili baştan sona tutarlı kullanmak olur. Pek çok üniversite, format ve örnek Extended Essay’ler için genel rehberler hazırlar; bu tür kılavuzlar, başlık düzeni ve sources gösterimi konusunda iyi bir referans noktası sunar.

Yazı dilinde her zaman formal academic tone kullanmak, ama cümleleri gereksiz uzatmamak iyi bir denge sağlar. Örneğin:

• Kişisel anlatımı minimumda tut, fakat “In this investigation, the rate of … was determined by …” gibi net cümleler kullan.
• Günlük konuşma dilinden çok uzaklaşmadan, “bence, bence çok önemli, aşırı iyi sonuç” gibi ifadelerden kaçın.

Tablo ve grafiklerde:

• Her tabloya numara ve kısa ama açıklayıcı bir caption ekle.
• Her grafikte axes label ve units mutlaka yer alsın.
• Aynı tip veriler için aynı formatı kullan, örneğin tüm rate grafikleri benzer scale ve style ile çizilebilir.

Son aşamada, Extended Essay’ini Presentation kriteri açısından kendine küçük bir checklist ile test edebilirsin:

• Başlıklar mantıklı ve hiyerarşik mi?
• Şekil ve tablolar atıf yapılarak metinle bütünleşmiş mi?
• Citation style baştan sona aynı mı?
• Yazım hataları ve gereksiz tekrarlar temizlenmiş mi?

Bu yapıyı oturttuğunda, hem examiner için okunması çok daha keyifli ve anlaşılır bir metin üretmiş olursun hem de IB sonrası üniversite yazım ödevlerine ciddi bir başlangıç yapmış olursun. Extended Essay, bu açıdan sadece bir IB zorunluluğu değil, ileride yazacağın her bilimsel metnin güçlü bir provası gibi çalışır.

IB Kimya Extended Essay İçin 20 Özgün Research Question Önerisi

Bu bölümde, farklı alt alanlara bölünmüş, Extended Essay için doğrudan kullanabileceğin ya da kendi koşullarına göre uyarlayabileceğin 20 özgün Research Question bulacaksın. Her soruyu, hem kimya içeriği hem de IB lab gerçekleri açısından düşünmeye çalış; okulundaki cihazlar, kimyasal erişimi ve güvenlik kurallarını aklında tutarak kendi versiyonunu yazmak çok daha kolay olur.

Teorik tarafı güçlendirmek için, gerektiğinde IB Chemistry guide gibi kaynaklara dönüp syllabus kapsamını kontrol etmek iyi bir alışkanlık olur; resmi içeriğe, CUNY’nin paylaştığı IB Chemistry guide üzerinden hızlıca bakabilirsin: Chemistry guide (IB, CUNY).

Organik Kimya ve Malzeme Bilimi Odaklı 6 Research Question

Organik kimya ve malzeme bilimi, hem günlük hayat bağlantısı güçlü hem de okul laboratuvarında uygulanabilir konular sunar. Aşağıdaki sorular, polymers, plastics degradation, green solvents ve corrosion inhibitors gibi temaları IB seviyesine indirecek şekilde yapılandırılmıştır.

1. How does the concentration of a green corrosion inhibitor extracted from rosemary (Rosmarinus officinalis) leaves affect the corrosion rate of iron in 1.0 mol dm⁻³ hydrochloric acid solution?
   Bu soru, redox reactions, corrosion, kinetics ve green chemistry başlıklarını destekler.
2. How does the proportion of bio-based plasticizer (glycerol) in a starch-based biopolymer film influence its tensile strength and water absorption capacity?
   Bu soru, polymers, intermolecular forces, hydrogen bonding ve materials chemistry kavramlarını işler.
3. How does the pH of the reaction medium affect the yield and purity of aspirin synthesized from salicylic acid and ethanoic anhydride?
   Bu soru, organic synthesis, esterification, acid-base catalysis ve purification techniques (recrystallization, melting point) konularını birleştirir.
4. How does the use of ethanol, ethyl acetate, and ethyl lactate as green solvents influence the rate and equilibrium yield of the acid-catalyzed esterification between ethanol and ethanoic acid?
   Bu soru, equilibrium, Le Châtelier’s principle, solvent effects ve esterification kinetics başlıklarını destekler.
5. How does UV exposure time affect the mass loss and molecular weight distribution of a commercial polylactic acid (PLA) film in a simulated outdoor environment?
   Bu soru, polymer degradation, photochemistry, radical reactions ve materials characterization kavramlarına dayanır.
6. How does the chain length of linear alcohols (from propan-1-ol to octan-1-ol) affect the efficiency of these molecules as corrosion inhibitors on copper in sodium chloride solution?
   Bu soru, structure–property relationships, surface chemistry, corrosion inhibition ve intermolecular forces konularını öne çıkarır.

Fizikokimya ve Termodinamik Odaklı 4 Research Question

Fizikokimya temelli Extended Essay konuları, reaction rate, activation energy ve enthalpy change gibi kavramları deneysel olarak sınamana izin verir. Reaction kinetics ile ilgili kavramsal desteği, Texas Austin’in çevrim içi kinetics materyali üzerinden tazelemek istersen, ayrıntılı bir özet bulabilirsin: Kinetics (UT Austin).

1. How does the concentration of sodium chloride in aqueous solution affect the boiling point elevation of water, and how closely do the results follow the predicted colligative property model?
   Bu soru, colligative properties, phase changes, boiling point elevation ve thermodynamics konularını destekler.
2. How does temperature affect the rate of decomposition of hydrogen peroxide catalyzed by iodide ions, and what is the activation energy determined from an Arrhenius plot?
   Bu soru, chemical kinetics, catalysis, Arrhenius equation ve activation energy kavramlarını içerir.
3. How does the concentration of acetic acid in a buffer solution influence the position of acid-base equilibrium when small volumes of strong acid are added, monitored by pH changes?
   Bu soru, acid-base equilibrium, buffer capacity, Henderson–Hasselbalch equation ve titration curves başlıklarını işler.
4. How does the enthalpy change of solution for different halide salts of sodium (NaCl, NaBr, NaI) compare, as determined by simple coffee-cup calorimetry?
   Bu soru, enthalpy change, lattice enthalpy, hydration enthalpy ve calorimetry ile bağlantılıdır.

Bu dört soru da, standard okul laboratuvarında, temel cam malzemeler, thermometer, calorimeter set-up ve pH meter ile rahatça uygulanabilir yapıdadır.

Analitik Kimya ve Spektroskopi Odaklı 4 Research Question

Analitik kimya tabanlı Extended Essay konuları, seni data quality, calibration ve uncertainty ile daha yakından uğraştırır. Colorimetry ya da UV-Vis spectroscopy erişimin varsa oldukça güçlü seçenekler doğar; yoksa titration ve pH metry ile de gayet sağlam projeler çıkabilir.

1. How does storage time at room temperature affect the vitamin C content of commercial orange juice, determined by iodometric titration?
   Bu soru, redox titration, kinetics of degradation, concentration calculations ve uncertainty analysis kavramlarını işler.
2. How does the concentration of food dye Allura Red AC in a soft drink sample, determined by colorimetry using a calibration curve, compare with the maximum permitted value on the product label?
   Bu soru, Beer–Lambert law, calibration, absorbance–concentration relationship ve analytical validation başlıklarını destekler.
3. How does water hardness differ between tap water from three districts of the same city, determined by EDTA complexometric titration?
   Bu soru, complexometric titration, water hardness, metal ion chemistry ve standardization içeriğine sahiptir.
4. How does the pH of cola drinks from different brands correlate with their titratable acidity, measured by pH metry and acid-base titration with standardized NaOH?
   Bu soru, pH, titration curves, weak acid behavior ve analytical comparison kavramlarını bir araya getirir.

Colorimetry veya UV-Vis erişimi olmayan okullarda, bu sorular doğrudan titration ve pH metry ile yürütülebilir, bu da Extended Essay’i cihaz bağımlılığından kurtarır.

Çevre ve Sürdürülebilirlik Temalı 3 Research Question

Çevre odaklı konular, Extended Essay’de çok ilgi çekiyor; yine de IB, çevre hikâyesinin arkasında net bir kimyasal mekanizma ve nicel analiz görmek istiyor. Özellikle biodegradable plastics ve water pollution konularında, literatürle bağlantı kurmak için çevre ve polimer etkileşimlerini inceleyen akademik tezlerden de yararlanabilirsin; örneğin Yale’in biobased polymers üzerine çalışması fikir verebilir: Environmental And Health Impacts Of Biobased Polymers (Yale).

1. How effective is powdered eggshell as a low-cost sorbent for removing Pb²⁺ ions from simulated wastewater, measured by decrease in lead concentration after batch treatment?
   Bu soru, water pollution, heavy metals, adsorption isotherms ve precipitation/complexation chemistry başlıklarını destekler.
2. How does the proportion of starch added to low-density polyethylene (LDPE) blends affect the rate of mass loss during soil burial tests over 8 weeks?
   Bu soru, biodegradable plastics, polymer blends, degradation kinetics ve environmental chemistry kavramlarını içerir.
3. How does the percentage of ethanol in gasoline–ethanol blends affect the heat of combustion per gram of fuel, determined by simple flame calorimetry?
   Bu soru, alternative fuels, combustion reactions, energy density ve thermochemistry başlıklarıyla bağlantılıdır.

Bu tip çevre temalı sorularda, sadece “çevre dostu” etiketine odaklanmak yerine, ölçülebilir parametreler (concentration, mass loss, enthalpy) üzerinden gitmek Extended Essay kalitesini net biçimde yükseltir.

Biyokimya ve Gıda Kimyası Temalı 3 Research Question

Biyokimya ve gıda kimyası konuları, günlük hayatla bağlantı kurmayı kolaylaştırır, ancak insan denek gerektirmeyecek ve hijyen açısından yönetilebilir set-up’lar seçmek gerekir. Enzyme activity ve antioxidant capacity üzerine yapılmış yüksek lisans tezleri, kavramları anlaman için güzel kaynaklar sunar; örneğin University of Kentucky’nin polyphenol oxidase ve antioxidants çalışması bu açıdan zengin bir örnektir: CHARACTERIZATION OF POLYPHENOL OXIDASE AND ANTIOXIDANTS (UKY).

1. How does pH affect the activity of catalase extracted from potato, measured by the rate of oxygen production from hydrogen peroxide decomposition?
   Bu soru, enzyme kinetics, pH dependence, active site structure ve reaction rate measurement kavramlarını içerir.
2. How does temperature between 10 °C and 60 °C influence the browning rate of sliced apples, and how effectively does lemon juice slow this process, monitored by colorimetry or visual scoring?
   Bu soru, enzyme-catalyzed browning, oxidation reactions, inhibitors ve food preservation başlıklarını destekler; uygulama tarafı için renk koruma stratejilerini anlatan pratik bir özet de Penn State Extension’da bulunur: Preserving Color and Preventing Browning of Foods (PSU).
3. How does the concentration of a natural antioxidant extract (such as green tea infusion) affect the peroxide value increase in sunflower oil stored at 40 °C over 10 days?
   Bu soru, lipid oxidation, antioxidant capacity, kinetics of rancidity ve analytical determination of peroxide value kavramlarını bir araya getirir.

Bu üç soru da, basit sıcaklık kontrollü ortamlar, volumetric glassware ve temel titration ya da renk gözlemi ile, insan deneğe gerek kalmadan yürütülebilir.

Teorik ve Veri Tabanlı 3 Research Question

Her okulda gelişmiş laboratuvar olmayan durumlarda, database ve literature-based Extended Essay konuları iyi bir seçenek olur. Özellikle biofuels ve reaction mechanisms için açık veri tabanları ve raporlar, nicel karşılaştırma yapmanı kolaylaştırır; örneğin NREL’in fuel properties database’i farklı yakıt türleri için energy-related verileri bir araya getirir: Fuel Properties Database (NREL).

1. How does the energy density (MJ L⁻¹ and MJ kg⁻¹) of different biofuels compare with conventional gasoline and diesel, based on published data, and what structural features correlate with higher energy content?
   Bu soru, thermochemistry, structure–property relationships ve energy density calculations başlıklarını içerir; feasibility açısından sadece güvenilir data kaynaklarına erişim ve temel hesaplama becerisi gerektirir.
2. How well do experimentally reported rate constants for the acid-catalyzed hydrolysis of esters with different alkyl groups fit the predictions of the Hammett equation?
   Bu soru, reaction mechanisms, substituent effects, Hammett σ constants ve kinetics data analysis kavramlarını işler; feasibility açısından, literatürden rate constant ve σ değerleri toplayıp, regresyon analizi yapman yeterlidir.
3. How accurately do tabulated standard Gibbs free energy of formation values predict the spontaneity and equilibrium constants of selected redox reactions in aqueous solution at 298 K?
   Bu soru, thermodynamics, Gibbs free energy, equilibrium constant calculations ve redox chemistry başlıklarını destekler; feasibility açısından yalnızca güvenilir thermodynamic data tablolarına ve hesaplama zamanı ile sınırlıdır.

Bu teorik ve veri tabanlı sorularda, laboratuvar deneyinden ziyade, data selection, model kurma ve istatistiksel yorum ön plana çıkar; doğru kaynak seçimi ve iyi yapılandırılmış grafikler, özellikle Critical Thinking ve Knowledge and Understanding kriterlerinde seni güçlü gösterir.

Notlar, Sık Yapılan Hatalar ve Grade Boundary Hedefleme İpuçları

Extended Essay sürecinde iyi bir Research Question bulmak ve deneyleri yürütmek kadar, hatalardan uzak durmak ve Grade Boundary çizgilerini iyi okumak da önemli. Examiner raporlarına ve okul rehberlerine bakınca, aynı hataların tekrarlandığını ve aynı güçlü tarafların yüksek band notlarda öne çıktığını görmek hiç zor değil. Bu bölümde önce en yaygın tuzakları netleştirelim, sonra da yüksek band hedefleyen bir kimya Extended Essay için pratik stratejilere bakalım.

Extended Essay Yazarken Kaçınmanız Gereken Yaygın Hatalar

Aşağıdaki hatalar, hem Chemistry Extended Essay hem de diğer IB branşlarında tekrar tekrar karşımıza çıkıyor. İyi haber şu ki, farkına vardığınız anda çoğunu erken aşamada engelleyebilirsiniz.

• Çok geniş konu ve belirsiz Research Question seçmek
  “Corrosion of metals” ya da “Effect of temperature on reaction rate” gibi aşırı genel başlıklar, 4,000 kelimede derinlikli analiz yapmanızı neredeyse imkânsız hale getirir. Research Question, belirli bir sistem, net tanımlanmış değişkenler ve sınırlı bir koşul aralığı içermeli; aksi halde hem Focus and Method hem de Critical Thinking kriterlerinde açıklamalarınız yüzeyde kalır ve tartışma bölümü “her şeyden biraz” içeren ama hiçbir noktaya odaklanmayan uzun bir rapora döner.
• Sadece teoriyi anlatıp gerçek data ve analiz sunmamak
  Bazı öğrenciler, textbook özetine benzeyen uzun bir teori bölümü yazıp, ya hiç data toplamıyor ya da topladığı veriyi anlamlı analiz etmeden “ham tablo” olarak bırakıyor. Extended Essay, bir “mini research project” olarak görülür; sadece equilibrium, kinetics ya da thermodynamics kavramlarını anlatmak yetmez, bu kavramları kendi veriniz üzerinde uygular hale gelmelisiniz, yoksa examiner bunu “descriptive” bulur ve yüksek band notları alamazsınız.
• Kaynak göstermemek veya zayıf citation kullanmak
  Literatürden aldığınız her fikir, grafik, veri ya da tanım için net bir kaynak göstermediğinizde, hem academic integrity riskine girersiniz hem de Presentation kriterinde puan kaybedersiniz. Özellikle teori kısmında textbook bilgilerini “kendi cümlenizmiş” gibi yazmak, examiner gözünde güveni azaltır; bu noktada bir üniversite kütüphanesinin Extended Essay ve citation rehberine, örneğin The York School Library Extended Essay Chemistry sayfasına, göz atmak stil ve tutarlılık açısından güçlü bir referans sunar.
• Aşırı informal, sohbet havasında yazmak
  Extended Essay bir blog yazısı ya da lab diary değildir, bu yüzden “bence deney süperdi”, “bu kısmı yaparken çok zorlandım ama sonunda başardım” gibi ifadeler, özellikle main body içinde akademik tonu zayıflatır. Reflection formunda ve Engagement ile ilgili bölümlerde sınırlı kişisel ton kabul edilebilir, fakat sonuçta ortaya çıkan metnin genel dili, net, teknik açıdan doğru ve formal academic writing ile uyumlu olmalıdır.
• Kimyasal kavramları yanlış, eksik veya yüzeysel açıklamak
  Kinetics çalışması yapıp collision theory’den bahsetmemek, redox deneyi anlatırken oxidation number değişimini göstermemek, equilibrium analizinde Le Châtelier’s principle’ı net açıklamamak gibi eksikler, Knowledge and Understanding kriterinde ciddi puan kaybettirir. Kavramları sadece isim olarak anmak yerine, mekanizmayı ve değişkenlerle bağlantıyı kurmanız, kendi verinizi açıklarken bu dili kullanmanız gerekir; aksi halde Extended Essay, “kimyasal arka planı zayıf bir deney raporu” gibi görünür.
• Variables ve method kısmını bulanık bırakmak
  Independent, dependent ve controlled variables net yazılmadığında, examiner deneyin mantığını takip etmekte zorlanır ve Focus and Method puanları düşer. “Different amounts of acid were added” ya da “temperature was changed” gibi belirsiz cümleler yerine, her değişken için aralık, birim ve kullanılan cihaz açıkça belirtilmelidir; ayrıca procedure kısmı o kadar net olmalı ki, başka biri yazınızı okuyup deneyi tekrar edebilsin.
• Data analysis kısmını sadece grafik çizmekle sınırlı tutmak
  Birçok öğrenci güzel tablolar ve grafikler hazırlıyor, fakat grafiğin ne anlattığını, eğimin neyi temsil ettiğini, outlier noktaları, trendin teoriyle ne kadar uyumlu olduğunu yazılı olarak tartışmayı unutuyor. “The graph shows that the rate increases with temperature” cümlesi tek başına yeterli değil; bunun arkasına activation energy, particle collision frequency veya equilibrium shift gibi kimyasal açıklamalar eklemeniz, Critical Thinking kriterinde fark yaratır.
• Limitations, errors ve future work kısmını klişe cümlelere indirgemek
  “Human error”, “more trials could be done”, “better equipment could be used” gibi içi boş ifadeler, examiner’ların görmekten en çok sıkıldığı kalıplar arasında. Güçlü bir Extended Essay, method’unuzun hangi kısmının sonucu nasıl etkileyebileceğini net gösterir; örneğin burette’nin ±0.05 cm³ uncertainty’sinin concentration hesaplarını nasıl sınırladığını ya da room temperature değişimlerinin rate hesaplarına nasıl yansıdığını sayısal veya nitel olarak açıklamanız beklenir.

Yüksek Band Grade Boundary İçin Stratejiler

Yüksek band Grade Boundary’yi hedeflerken, bütün kriterler önemli ama Chemistry Extended Essay için en çok farkı yaratan iki alan genelde Focus and Method ile Critical Thinking oluyor. Yani hem Research Question ve method tarafında net olmanız, hem de veriyi “sadece göstermeyip” yorumlamanız gerekiyor. IB’nin resmi assessment grade descriptors özetine göz atmak, her band seviyesindeki beklentiyi anlamak için iyi bir başlangıç olur; genel yapı için CUNY’nin paylaştığı IB Chemistry guide dokümanı referans alınabilir.

1. Focus and Method için netlik ve tutarlılık

Yüksek band Extended Essay’lerde, Research Question ilk sayfadan itibaren kristal netliğinde görünür. Soru:

• Tek bir kimyasal ilişkiye odaklanır,
• Spesifik madde, koşul ve ölçüm yöntemini işaret eder,
• Feasible bir zaman ve lab imkânı çerçevesi içinde kalır.

Bunun yanında method kısmı:

• Independent ve dependent variables’ı açıkça tanımlar,
• Tüm controlled variables için “nasıl sabit tutulduğunu” kısa ama net cümlelerle açıklar,
• Data collection planını, beklenen trial sayısını ve kullanılan equipment’ı anlaşılır şekilde listeler.

Burada hedef, examiner’ın kafasında hiç soru bırakmamak; kim, nerede, hangi düzende bu deneyi yapsa aynı veriyi toplayabilmeli.

2. Critical Thinking için derin ve kimyasal temelli yorum

High band Critical Thinking performansı, sadece trendleri söylemekle kalmaz, veriyi:

• Teori ile karşılaştırır,
• Beklenmeyen sonuçlar için olası kimyasal açıklamalar önerir,
• Verinin hangi kısmının güvenilir, hangi kısmının şüpheli olduğunu tartışır.

Örneğin bir kinetics çalışmasında, Arrhenius plot’tan activation energy hesapladıysanız, bu değeri literatürdeki değerlerle kıyaslayıp farkların olası kaynaklarını (impurities, temperature control, concentration error gibi) açıklamanız, examiner’a “bu öğrenci veriyi sadece hesaplamadı, gerçekten anladı” mesajını verir.

3. Presentation ve Conclusion ile genel izlenimi güçlendirmek

Grade Boundary çizgisinde kalan birçok Extended Essay, içerik olarak fena olmasa da, Presentation ve Conclusion zayıflığı nedeniyle bir alt banda düşebiliyor. Yüksek band için:

• Başlıklar hiyerarşik ve anlamlı,
• Grafikler düzgün label’lı, units belirtilmiş,
• Tablolar ve şekiller metinde referanslanmış olmalı.

Conclusion kısmı ise, Research Question’a net yanıt veren, gereksiz tekrar içermeyen, data destekli kısa bir özet olmalı. Burada yeni bilgi eklemez, sadece bulgularınızı toplu ve mantıklı biçimde sunarsınız.

4. Mini Grade Boundary checklist

Extended Essay’inizi bitirmeye yaklaşırken, kendinize dönüp şu soruları sormanız, hem odak hem de kalite kontrolü açısından güçlü bir filtre işlevi görür:

• Research Question gerçekten açık ve spesifik mi, tek okumada anlaşılabiliyor mu?
• Independent, dependent ve controlled variables net tanımlandı mı, units ve aralıklar yazıldı mı?
• Method kısmını okuyan biri, experimental design’ı adım adım tekrar edebilir mi, yoksa kritik boşluklar var mı?
• Topladığım data için en uygun graphs çizildi mi, trendler ve outlier’lar yazılı olarak tartışıldı mı?
• Data analysis içinde hesaplamalar açık, kullanılan formüller ve örnek işlem adımları gösterildi mi?
• Discussion bölümünde literature ile karşılaştırma yaptım mı, sadece kendi verilerime bakmakla yetinmedim mi?
• Limitations ve errors kısmında “human error” demek yerine, spesifik kaynaklar ve olası etkilerini anlattım mı?
• Conclusion, Research Question’a net bir yanıt veriyor mu, yoksa sadece özet niteliğinde mi kaldı?
• Citation ve References kısmı tutarlı bir stile göre yazıldı mı, her in-text citation için listede tam kayıt var mı?
• Yazım dili boyunca formal ve kimyasal açıdan doğru bir ton korundu mu, informal ifadeler temizlendi mi?

Bu checklist’i kullanarak kendi Extended Essay’inize dışarıdan bakmak, supervisor’dan gelen geri bildirimi de çok daha iyi anlamanızı sağlar. Sonuç olarak, yüksek band Grade Boundary’ye giden yol, “dahi seviyesinde deney” yapmaktan çok, net bir soru, sağlam bir method, dürüst ve derin bir analiz ile tutarlı bir sunumdan geçer.

Conclusion

Artık elinde, Chemistry Extended Essay sürecini baştan sona taşıyacak güçlü bir çerçeve var; doğru tanımlanmış bir Research Question, feasibility kontrolü yapılmış bir yöntem, IB kriterlerine göre yapılandırılmış bir yazım planı ve ilham alman için hazırlanmış 20 soru ile süreci çok daha kontrollü yönetebilirsin. Konunu Chemistry odağında tutup Focus and Method, Knowledge and Understanding ve Critical Thinking kriterlerini her bölümde aklında tutarsan, hem bilimsel kaliteyi korursun hem de hedeflediğin Grade Boundary bandına ulaşma şansın ciddi şekilde artar.

Bu noktadan sonra en mantıklı adım, erken başlamak, supervisor ile düzenli ve açık iletişim kurmak, taslaklarını zamanında teslim edip gerçekçi feedback almak ve Research Question’ını laboratuvar imkânlarınla uyumlu olacak şekilde birkaç kez yeniden yazmaktan çekinmemektir. Şimdi bu rehberi ve soru listesini bir başlangıç noktası gibi gör, kendi ilgi alanlarını ve okulunun koşullarını hesaba kat, sonra da seni gerçekten meraklandıran özgün bir Research Question cümlesi yazıp o tek cümlenin etrafında kendi kimya hikâyeni kur.