IB Felsefe Extended Essay Yazım Rehberi: Adım Adım İpuçları ve 20 Araştırma Sorusu Önerisi

IB Diploma Programme içindeki Extended Essay, öğrencinin kendi seçtiği bir konuda yaklaşık 4.000 kelimelik bağımsız bir araştırma yazısı üretmesini bekleyen, lise ile university-level çalışma disiplini arasındaki köprüdür ve Philosophy alanında yazılan bir Extended Essay bu köprüyü özellikle net şekilde hissettirir. Felsefi bir research question etrafında kurulan bu çalışma, yalnızca bilgi aktarmayı değil, tutarlı argüman kurmayı, metinleri sorgulamayı ve kendi pozisyonunu savunmayı da zorunlu kılar. Bu yüzden Philosophy EE, “sadece bir ödev” değil, akademik düşünme ve yazma becerilerinizin gerçek bir testi gibidir.

Bu yazı, IB öğrencileri için olduğu kadar, süreci anlamaya çalışan veliler ve ilk kez Extended Essay sürecine giren yeni IB öğretmenleri için de pratik bir rehber olarak tasarlanmıştır. Adım adım yazım sürecini, IB criterion yapısını ve Grade Boundary mantığını sade bir dille açıklayıp, Internal Assessment ile Extended Essay arasındaki farkları netleştiren bir çerçeve çizeceğiz. Böylece hem değerlendirme ölçütlerini zihninizde oturtacak, hem de hangi adımda nelere dikkat etmeniz gerektiğini daha rahat göreceksiniz.

Yazının sonunda, Philosophy EE için hazırlanmış 20 özgün ve uygulanabilir research question önerisi bulacaksınız ve bu sorular kendi konunuzu şekillendirirken size somut örnekler sunacak. Eğer şu anda “Nereden başlamalıyım, research question nasıl daraltılır, 4.000 kelimeyi nasıl mantıklı şekilde planlarım?” diye düşünen bir IB öğrencisi, bu süreci takip eden bir veli ya da öğrencilere yol göstermek isteyen bir öğretmenseniz, bu rehber tam olarak bu sorulara net ve uygulanabilir cevaplar vermek için hazırlandı.

IB Felsefe Extended Essay Temelleri: Kurallar, Kriterler ve Beklentiler

Bu bölümde hem “Philosophy Extended Essay tam olarak ne istiyor?” sorusunu netleştireceğiz, hem de resmi assessment kriterlerinin arka planındaki mantığı açacağız. Böylece yazarken yalnızca 4.000 kelimeyi doldurmayı değil, hangi hareketinizin hangi criterion’a puan kazandırdığını da daha bilinçli görebileceksiniz.

Philosophy Extended Essay Nedir ve Diğer Derslerden Nasıl Farklıdır?

Philosophy Extended Essay, kabaca “uzun bir essay” değil, tek bir net philosophical question etrafında şekillenen, argümantatif ve analitik bir araştırma metnidir. Yani odakta “ne oldu?” değil, “bu iddia doğru mu, tutarlı mı, temellendirilebilir mi?” sorusu vardır.

Felsefe dışındaki bazı EE’lerle arasındaki temel farkları şöyle düşünebilirsiniz:

• History EE çoğu zaman tarihsel süreç ve empirik kanıt üzerinden yürür, sizden belirli bir dönemi, olayı ya da kişiyi kaynaklarla yeniden kurmanızı ister.
• English EE, edebi eser çözümlemesi, dilsel özellikler ve yorum çerçeveleriyle ilgilenir, metnin nasıl anlam ürettiğine odaklanır.
• Philosophy EE ise, kavramsal analiz, argüman çözümlemesi ve normatif tartışma üzerine kurulur; yani “bu kavram ne demek, bu argüman nerede çöküyor, bu görüş rasyonel olarak savunulabilir mi?” sorularını takip eder.

Bu yüzden iyi bir Philosophy EE’de:

• Merkezde, açık ve tartışmalı bir philosophical question olmalıdır.
• Kullandığınız filozoflar, metinler ve örnekler, bu soruya cevap verirken argümanı beslemek için kullanılır, başlı başına bilgi gösterisi için değil.
• Essay’in omurgası, “önce X düşünürünü özetleyeyim, sonra Y’yi özetleyeyim” yapısından çok, “soruma göre bu görüşlerin güçlü ve zayıf yanları neler, hangisini savunmak daha makul?” çizgisini takip etmelidir.

Tarihsel arka plan bu tabloda tamamen gereksiz değil, fakat yardımcı rolde olmalıdır. Örneğin Descartes’ın dönemini, bilim devrimini ya da Aydınlanma bağlamını kısaca vermeniz, argümanını anlamayı kolaylaştırıyorsa yerinde olur; ama essay’in yarısını Descartes biyografisine ayırmak Philosophy EE’yi History EE’ye dönüştürmeye başlar.

Aynı şekilde, bir roman ya da film üzerinden etik tartışma yapıyorsanız, uzun özetlerden kaçınıp şu çizgide kalmanız önemli olur:

• Eseri yalnızca örnek ve vaka gibi kullanmak,
• Asıl enerjinizi ethical theory, conceptual distinction ve argument evaluation kısımlarına harcamak.

Kısaca, Philosophy EE’yi, “felsefi literatüre dayanan, ama sonunda kendi pozisyonunu savunan, tutarlı bir argüman denemesi” gibi düşünebilirsiniz. Bu bakış açısı, araştırma sürecinde hangi kaynağı nasıl kullanacağınızı da çok daha net kılar.

Official Assessment Criteria: Examiner Neye Kaç Puan Veriyor?

IB, tüm Extended Essay’leri beş ana criterion üzerinden değerlendiriyor ve Philosophy için de aynı yapı geçerli. Resmi rehberde ayrıntıları görmek isterseniz, IB’nin Extended Essay kılavuzları ve örnekleri birçok okulun kütüphane sayfalarında özetlenmiş halde bulunuyor; örneğin pek çok IB okulu, Extended Essay rehberini ve kriterleri öğrencilerle bu tür sayfalar üzerinden paylaşıyor.

Felsefe özelinde bu kriterler şöyle işliyor:

Focus and Method

Bu criterion, temelde şu soruya bakar: “Bu öğrenci ne yaptığını biliyor mu ve bunu sistemli bir şekilde yapmış mı?”

Burada dikkat edilen başlıklar:

• Research question’ın açıklığı ve odaklanmış olması
• Konunun IB Philosophy syllabus’ıyla bağlantılı, felsefi açıdan daraltılmış bir alan olması
• Kullanılan yöntemlerin (kavramsal analiz, argüman çözümlemesi, metin karşılaştırması vb.) research question ile uyumlu olması

Kendi kendinize şu soruları sorabilirsiniz:

• “Research question’ım tek bir cümlede, anlaşılır ve tartışmaya açık mı?”
• “Seçtiğim kaynakları, net bir plan ve yöntemle mi kullanıyorum, yoksa rastgele alıntı mı yapıyorum?”

Knowledge and Understanding

Bu bölüm, “Bu öğrenci felsefi içeriği gerçekten anlamış mı?” kısmını ölçer. Examiner şuna bakar:

• İlgili filozofları, teorileri ve kavramları doğru ve bağlama uygun kullanıyor musunuz?
• Felsefi terminoloji (örneğin consequentialism, deontology, epistemic justification, dualism) hem doğru yazılmış hem de yerli yerinde mi?
• Konuyu, daha geniş felsefi tartışma alanına yerleştirebiliyor musunuz?

Kendinize sorabileceğiniz basit kontroller:

• “Kullandığım her teknik terimi gerçekten açıklıyor muyum, yoksa sadece havalı dursun diye mi yazıyorum?”
• “İncelediğim görüşleri karikatürize etmeden, adil ve doğru bir biçimde temsil ediyor muyum?”

Critical Thinking

Critical Thinking, Philosophy EE’de en yüksek puanlı ve en belirleyici criterion’dır. Felsefe eğitiminin kalbi burada attığı için, examiner toplam puanın en büyük kısmını buradan verir.

Burada arananlar:

• Görüşler arasında karşılaştırma, değerlendirme ve tartı yapmanız
• Argümanların güçlü ve zayıf yanlarını açıkça göstermeniz
• Kendi pozisyonunuzu, “bence böyle” düzeyinde bırakmayıp, gerekçelendirilmiş bir sonuca bağlamanız
• Counter-argument ve possible objection’lar ile gerçekten uğraşmanız, bunları yüzeysel şekilde geçmemeniz

Bu criterion için kendinize sormanız gereken kilit sorular:

• “Sadece özet mi yaptım, yoksa argümanları gerçekten analiz edip değerlendirdim mi?”
• “Sonuç bölümüm, research question’ıma net bir cevap veriyor mu ve bu cevabı mantıklı bir gerekçe zinciriyle destekledim mi?”

Examiner açısından bakıldığında, öğrencinin “A-level” bir performansa çıkmasını en çok belirleyen şey, bu kritik düşünme derinliği olur. Bilgiyi düzgün aktarmak, iyi bir başlangıçtır; fakat Philosophy EE’de yüksek seviye, bilgiyi analiz etme ve yeniden kurma becerisiyle gelir.

Presentation

Presentation, essay’in “akademik olarak okunabilir” olup olmadığını kontrol eder. Burada:

• Yapının mantıklı olması (giriş, gelişme, sonuç akışı)
• Başlıkların, paragraf geçişlerinin ve argüman örgüsünün takip edilebilir olması
• Akademik biçimlendirme, citation stili ve bibliography’nin tutarlı olması
• Kelime sayısı, tablo ve görsel kullanımının kurallara uygunluğu

Kendinize sorabileceğiniz pratik sorular:

• “Essay’imde her bölümün net bir işlevi var mı, yoksa aynı şeyleri farklı yerlerde tekrar mı ediyorum?”
• “Citation stilim (MLA, APA, Chicago vb.) baştan sona aynı mı, yoksa karışık mı?”

Engagement

Engagement criterion, özellikle Reflections on Planning and Progress Form (RPPF) üzerinden değerlendirilen, daha kişisel bir alan. Examiner burada sizin:

• Research question’a nasıl ulaştığınızı,
• Konunuzu zaman içinde nasıl daralttığınızı,
• Karşılaştığınız zorlukları nasıl çözdüğünüzü,
• Araştırmanın sizin düşünme biçiminizi nasıl değiştirdiğini

ne kadar samimi, net ve reflektif bir dille anlattığınıza bakar.

Kısa bir öz-değerlendirme için şunları sorabilirsiniz:

• “Reflections kısımlarında gerçekten sürecimi mi anlattım, yoksa ‘IB’nin duymak isteyeceği’ klişe cümleleri mi yazdım?”
• “Denediğim ama sonra vazgeçtiğim fikirlerden bahsedip, neden daha iyi bir yola geçtiğimi açıkladım mı?”

Bu criterion, puan olarak Critical Thinking kadar ağır olmasa da, iyi kullanıldığında toplam sonucu hissedilir şekilde yükseltir ve essay’inizi daha “kişisel bir araştırma hikayesi” haline getirir.

Grade Boundary ve Notlama Mantığı: Hangi Seviye Nasıl Ayırt Ediliyor?

Grade Boundary kavramı, Extended Essay’de aldığınız toplam puanın (0–34 arası) hangi harf notuna denk geldiğini belirleyen puan aralıklarını ifade eder. Yani belirli bir puan aralığı A, bir alt aralık B, daha altı C, D, E şeklinde gider ve bu aralıklar her sınav döneminde IB tarafından yayımlanır.

Önemli nokta şu: Bu puan bantları her yıl küçük oynama payına sahiptir. Yani May 2024 ile May 2025 arasında A için gereken minimum puan bir iki puan yukarı veya aşağı kayabilir. Bu yüzden internette gördüğünüz eski bir tabloyu “kesin kural” gibi almak yerine, sınav döneminizde okulunuzun IB koordinatörünün paylaştığı güncel bilgiye bakmanız en sağlıklı yol olur. Birçok IB okulu, resmi IB belgelerini ve notlama mantığını kendi akademik el kitaplarında da özetliyor; örneğin International School of Paris, IB felsefesini ve değerlendirme prensiplerini MYP Handbook dokümanında geniş biçimde anlatıyor.

Rakamları ezberlemek yerine, asıl odaklanmanız gereken şey, niteliksel seviye farkları:

• E ve D seviyesi essay’ler, genelde yüzeysel özet, zayıf yapı ve sınırlı analysis ile karakterize olur. Öğrenci kaynakları listeler ama gerçek bir argüman kurmaz, research question açık değildir veya essay boyunca kaybolur.
• C seviyesi, belli bir bilgi ve analysis barajını geçmiş, ama çoğu zaman dengesizdir. Bazı bölümler derin ve iyi argümanlı iken, bazı yerlerde tekrar, kopukluk veya zayıf değerlendirme göze çarpar.
• B seviyesi, tutarlı yapı, düzgün kavramsal kullanım ve ciddi bir değerlendirme içerir. Fakat argüman bazen yeterince keskinleşmez, counter-argument’lar tam işlenmez ya da sonuç bölümü daha güçlü bağlanabilir.
• A seviyesi essay’ler, research question’ı baştan sona net biçimde taşıyan, argümanı her bölümde bilinçli şekilde ilerleten, filozofları adil ama eleştirel biçimde ele alan ve sonuçta ikna edici, iyi gerekçelendirilmiş bir pozisyona ulaşan çalışmalardır.

Burada sizi yukarı çeken şey:

• Kelime sayısını doldurmak değil, her sayfada argüman kalitesini korumak,
• Her paragrafın içinde “Bu, research question’ımın hangi parçasını cevaplıyor?” sorusuna net bir karşılık verebilmek,
• Her criterion için “şu bölümüm burada işe yarıyor” diyebileceğiniz bölümler üretmektir.

Kendi essay’inizi değerlendirirken şu küçük kontrol listesi işinize yarayabilir:

• “Bu paragraf yeni bir fikir mi getiriyor, yoksa önceki bilgiyi sadece tekrar mı ediyor?”
• “Burada bir görüşü mi özetliyorum, yoksa güçlü ve zayıf yanlarını tartıp kendi pozisyonuma bir adım daha mı yaklaşıyorum?”
• “Conclusion bölümüm, essay’in ortasında savunduğum çizgiyle gerçekten uyumlu ve araştırmamı toparlayan bir cevap mı veriyor?”

Sonuçta Grade Boundary, sizin kontrolünüzde olmayan, IB tarafından belirlenen teknik bir ayar. Sizin kontrolünüzde olan kısım ise, her criterion’da elinizden gelen en yüksek niteliksel seviyeye çıkmak. Odağınızı buraya kaydırdığınızda, harf notu büyük oranda doğal bir sonuç haline gelir.

Konu ve Research Question Seçimi: Güçlü Bir Felsefi Soru Nasıl Bulunur?

Philosophy Extended Essay için seçeceğiniz konu ve yazacağınız research question, tüm çalışmanın omurgasını belirler, bu yüzden ilk aşamada yaptığınız tercih, final notunuz kadar sürecinizin stres düzeyini de ciddi biçimde etkiler. İyi haber, “doğru” konu genelde tek seferde bulunmaz; çoğu öğrenci önce kabaca bir alan seçer, sonra supervisor ile konuşur, birkaç kez daraltır, bazen de neredeyse tamamen değiştirir ve bu süreç gayet normal kabul edilir. Burada amaç, hem felsefi açıdan anlamlı, hem de 4.000 kelimelik bir Extended Essay içinde mantıklı şekilde tartışılabilecek kadar odaklı, net ve argüman kurmaya elverişli bir soru yakalamaktır.

Aşağıdaki alt bölümlerde, önce bir konunun gerçekten “felsefi” sayılabilmesi için hangi özelliklere sahip olması gerektiğini netleştireceğiz, sonra iyi formüle edilmiş research question ölçütlerini görecek, sık yapılan hatalardan kaçınmayı öğrenecek ve son olarak da 20 özgün soru örneği üzerinden kendi probleminizi şekillendirmeniz için somut ilham alacaksınız.

Felsefi Olarak Geçerli Bir Konu Seçmek: Hangi Sorular Philosophy EE İçin Uygun?

IB, Philosophy EE için seçilen konunun mutlaka felsefi tartışmaya açık, kavramsal açıdan netleştirilebilir ve argüman kurmaya uygun olmasını bekler; bu da “ilginç bulduğum her şey” anlamına gelmez, tam tersine, belli bir soyutluk ve eleştirel tartışma potansiyeli gerektirir. Sadece “bu bana göre böyle” deyip geçebileceğiniz, tamamen kişisel zevke dayanan, salt psikolojik gözlem ya da sosyolojik tasvir içeren başlıklar, tek başına felsefi konu sayılmaz, ancak iyi bir felsefi çerçeve ile ilişkilendirildiğinde kullanılabilir hale gelir.

Genel olarak, felsefi açıdan geçerli bir konu şu özellikleri taşır:

• Kavramsal netlik gerektirir, yani “özgür irade”, “bilgi”, “adalet”, “kişilik”, “kötülük” gibi tartışmalı kavramların ne anlama geldiğini açmanızı ister.
• Tartışmaya açıktır, farklı filozoflar veya teoriler arasında gerçek bir görüş ayrılığı bulunur.
• Argüman kurmaya elverişlidir, sadece “tanım vermek” ya da “özetlemek” yetmez, lehine ve aleyhine gerekçeler üretilebilir.
• Salt empirik veriyle çözülemez, yani ölçüm yaparak, anket doldurtarak ya da deneyle doğrudan karara bağlanamaz; kavramsal ve normatif düşünmeye ihtiyaç duyar.
• Sadece kişisel deneyime veya popüler kültüre yaslanmaz, bunları örnek olarak kullanabilir, ama teorik tartışma mutlaka merkezde durur.

Bunu biraz somutlaştırmak için, IB Philosophy syllabus’ında da yer alan alt alanlardan kısa örnekler üzerinden gidelim:

• Bilim felsefesi (philosophy of science):
  “Bilimsel teorilerin doğruluğu mu, yoksa açıklama gücü mü daha önemlidir?” gibi bir soru, Karl Popper veya Thomas Kuhn üzerinden “falsification”, “paradigm shift” ve “scientific realism” tartışmaları ile bağlanabilir. Buna karşılık “Einstein’ın hayatı ve bilime katkıları” daha çok History of Science konusudur ve felsefi olmaz.
• Zihin felsefesi (philosophy of mind):
  “Consciousness fiziksel süreçlere indirgenebilir mi?” sorusu, Descartes’ın dualism’i, modern physicalism ve qualia tartışmaları eşliğinde çok sağlam bir EE konusu olabilir. Sadece “rüyalar neden ilginçtir” tarzı bir merak cümlesi ise psikolojik gözleme yakın durur, felsefi hale gelmesi için mind-body problem ile teori düzeyinde ilişkilendirilmesi gerekir.
• Ahlak felsefesi (ethics):
  “To what extent can utilitarianism justify sacrificing the few for the many?” gibi bir soru, Mill’in utilitarianism’i ile Kantian deontology arasında karşılaştırmalı bir tartışmaya imkân verir. Buna karşın “İşkence kötüdür, katılıyorum” gibi neredeyse herkesin kabul ettiği, argüman gerektirmeyen cümleler research question olamaz.
• Siyaset felsefesi (political philosophy):
  “In what ways does Rawls’ theory of justice support or undermine economic inequality?” sorusu, John Rawls, Nozick ve belki Aristotle üzerinden “distributive justice” tartışmasına taşınabilir. Sadece “ABD seçim sistemi nasıl işler” gibi tanımlayıcı bir başlık ise Political Science içeriklidir, fakat felsefi adalet tartışması eklenmedikçe Philosophy EE için uygun değildir.
• Din felsefesi (philosophy of religion):
  “Can the problem of evil be reconciled with belief in an omnipotent and benevolent God?” sorusu, Augustine, Irenaeus veya daha modern yazarlar üzerinden “theodicy” tartışmasını açar ve argüman kurmaya çok uygundur. Ancak “Farklı dinlerin tarihsel gelişimi” başlığı daha çok Religious Studies veya History alanına kayar.
• Epistemoloji (theory of knowledge):
  “Is justified true belief sufficient for knowledge?” sorusu, klasik JTB modeli, Gettier problem ve contemporary responses üzerinden hem kavramsal netlik hem de güçlü karşı-örnekler içerir. Buna kıyasla “İnternet çağında bilgi kirliliği” ifadesi, felsefi teori ile ilişkilendirilmezse sadece genel kültür yazısı olmaya doğru kayar.

Bu örnekler, konunun mutlaka soyut ve teorik görünmesi gerektiğini değil, teorik bir omurgaya dayanması gerektiğini gösterir. Dilerseniz önce daha genel bir ilgi alanı belirleyip, sonra okulunuzun IB kütüphane rehberleri veya örnek bir IB Extended Essay çalışması üzerinden neyin “felsefi” sayıldığını inceleyerek kendi çerçevenizi daraltabilirsiniz.

İyi Formüle Edilmiş Research Question Özellikleri

Başarılı bir Philosophy Extended Essay, genelde tek bir iyi formüle edilmiş research question etrafında “sıkı” bir argüman akışı kurar, bu yüzden sorununuzun formu ve kapsamı en az konunuz kadar önemlidir. IB’nin Extended Essay kılavuzlarında da sıkça vurgulandığı gibi, iyi bir research question sadece ilginç olmakla kalmaz, aynı zamanda açık, odaklı, tartışmaya elverişli ve 4.000 kelimede makul biçimde ele alınabilir olmalıdır.

İyi formüle edilmiş bir research question’ın başlıca özelliklerini şöyle özetleyebiliriz:

• Açık ve anlaşılır olması: Soruyu okuyan biri, ne sorduğunuzu iki kez okumadan kavrayabilmelidir; belirsiz zamirlerden, muğlak kavramlardan kaçınmak burada çok işe yarar.
• Odaklı ve daraltılmış olması: Tüm etik tarihi ile uğraşmak yerine, örneğin “Kant’ın categorical imperative’i” ile “Singer’ın preference utilitarianism’i” arasında belirli bir problem üzerinden karşılaştırma yapmak, hem araştırmayı hem yazımı çok daha yönetilebilir hale getirir.
• 4.000 kelimede tartışılabilir olması: Sorunuz, tek bir kitaplık literatür gerektirecek kadar geniş olmamalı, fakat tek paragrafla cevaplanacak kadar da yüzeysel kalmamalıdır; kabaca 3 ya da 4 büyük argüman bloğu ile ilerleyebileceğiniz bir çerçeve genelde yeterli olur.
• Belirli filozof veya kavramlarla bağlantılı olması: “To what extent can Sartre’s concept of freedom explain moral responsibility in situations of social pressure?” gibi sorular, hem net bir filozofa hem de spesifik bir kavrama dayanır, bu da kaynak bulmayı ve argümanı yapılandırmayı kolaylaştırır.
• Analitik soru formu kullanması: IB bağlamında “To what extent…”, “In what ways…”, “Can X be justified…”, “Is it possible that…” gibi yapılar, tartışma alanı bırakır; “Do you agree that…” türü sorular ise çok kişisel ve zayıf görünür.

Öğrencilerin research question yazarken en sık düştüğü hataları da net görmek gerekir, çünkü bu hataların çoğu erken aşamada fark edildiğinde kolayca düzeltilebilir:

• Aşırı geniş sorular: “What is justice?”, “Is morality relative?”, “What is consciousness?” gibi sorular, aslında tüm bir felsefe alanını tek cümleye sıkıştırır ve 4.000 kelimede gerçekçi biçimde ele alınamaz.
• Tamamen betimleyici sorular: “How did Nietzsche influence existentialism?” gibi bir soru, çoğu zaman sizi “şu oldu, sonra bu oldu” anlatısına iter; felsefi tartışma için “To what extent is Nietzsche’s critique of morality compatible with existentialist freedom?” gibi normatif ve analitik bir form daha uygundur.
• Sadece metin özetleyen sorular: “How does Plato describe the tripartite soul in The Republic?” sorusu, metindeki görüşleri tekrar etmeye yol açar; buna karşılık “To what extent does Plato’s tripartite soul provide a convincing account of akrasia (weakness of will)?” sorusu, hem metni açıklamayı hem de değerlendirmeyi zorunlu kılar.
• Salt uygulamaya dönük sorular: “Can Kant’s ethics improve corporate decision-making in modern companies?” gibi sorular, felsefi teori ile pratik alan arasında köprü kurma potansiyeli taşısa da, eğer odak sadece “iş dünyası pratikleri” olursa EE Business Management formatına kayabilir; bu yüzden research question’ı teorik tartışmayı merkezde tutacak şekilde formüle etmek çok önemlidir.

Kendi sorunuza baktığınızda, “Bu soru, beni doğal olarak argüman kurmaya ve karşı görüşleri değerlendirmeye zorluyor mu, yoksa sadece açıklama ve özet yapmama mı yol açıyor?” diye sormanız, iyi bir iç test gibi çalışır ve erken aşamada yönünüzü düzeltmenize yardımcı olur.

Kaçınılması Gereken Yaygın Hatalar: Çok Geniş, Çok Dar ya da Felsefi Olmayan Sorular

Philosophy EE sürecinde öğrencilerin büyük bölümü, ilk taslak research question’larında ya fazla geniş, ya aşırı dar, ya da aslında felsefi olmayan sorulara yönelir; bu da hem planlama sürecini hem de yazım aşamasını gereksiz yere zorlaştırır. Bu hataları önceden tanımak, supervisor toplantılarından daha çok verim almanızı sağlar ve konu daraltma sürecinde size net bir pusula sunar.

1. Çok geniş sorular

Çok geniş sorular genelde tek kelimelik veya iki kelimelik büyük kavramlara odaklanır ve “What is…?” formunda karşımıza çıkar. Örneğin:

• “What is justice?”
• “Is morality objective?”
• “What is knowledge?”

Bu tür sorular, tüm etik, siyaset felsefesi veya epistemoloji tarihini bir Extended Essay’e sığdırmaya çalışmak gibidir, bu yüzden ya yüzeysel özetler zinciri üretir ya da essay’in yapısı tamamen dağılır. Bunun yerine, geniş kavramı belli bir filozofa, teoriye veya probleme bağlamak gerekir, örneğin:

• “To what extent does Rawls’ theory of justice provide a fair account of equality of opportunity?”
• “Can Aristotle’s concept of phronesis offer a convincing response to moral relativism?”

Bu tip sorular aynı alanlarda kalır, ama çalışmayı yönetilebilir bir boyuta çeker.

2. Çok dar veya aşırı teknik sorular

Bazen öğrenciler, “geniş olmasın” kaygısıyla o kadar dar bir konu seçer ki, research question neredeyse tek bir makaleyi özetlemeye dönüşür. Örneğin:

• “In what ways does Thomas Nagel criticise a specific paragraph of Rawls’ A Theory of Justice in his 1973 article?”

Bu tarz bir soru, literatür içi çok küçük bir detay üzerine kilitlenir ve özgün argüman kurmak zorlaşır, çünkü alan neredeyse tamamen ikincil kaynak analizi ile doludur. Bunun yerine:

• “To what extent does Nagel’s critique of Rawls’ original position reveal a weakness in the idea of impartiality?”

gibi bir form, benzer kaynakları kullanır ama tartışmayı daha genel bir felsefi problemle ilişkilendirir.

3. Felsefi olmayan veya zayıf felsefi çerçeveye sahip sorular

Popüler kültür, film, roman ya da video game temelli konular öğrenciler için doğal olarak çekici görünür, fakat bu tür başlıklar, felsefi çerçeve net kurulmadığında Philosophy EE yerine English A ya da Film Studies ödevi havasına bürünür. Örneğin:

• “How is freedom portrayed in The Matrix trilogy?”

Bu soru, film analizi için uygun olabilir, ancak felsefi içerik henüz belirsizdir. Oysa:

• “To what extent does The Matrix provide a useful illustration of Plato’s allegory of the cave and Descartes’ scepticism about the external world?”

gibi bir soru, filmi sadece örnek düzeyine indirir, asıl tartışmayı epistemology ve metaphysics üzerinden yürütür, bu da IB açısından açık bir Philosophy EE konumudur.

Benzer şekilde, roman temelli şu soru:

• “How does Dostoyevsky describe the problem of evil in The Brothers Karamazov?”

daha çok literary analysis niteliği taşır. Fakat:

• “Can the account of suffering in The Brothers Karamazov offer a convincing challenge to traditional theodicies?”

şeklinde formüle edildiğinde, philosophy of religion merkezli bir tartışmaya dönüşür ve roman sadece vaka işlevi görür.

4. Supervisor ile tek seferde “mükemmel” soru bulmaya çalışmak

Birçok öğrenci, supervisor görüşmesine giderken “tek seferde kusursuz research question bulmalıyım” baskısı hisseder, oysa IB deneyimi yüksek öğretmenlerin neredeyse hepsi, konu ve soru formunun birkaç kez revizyon geçirmesini normal süreç olarak görür. Genelde şu akış oldukça sağlıklıdır:

1. Geniş bir ilgi alanı belirlemek (örneğin “özgür irade”, “hayvan etiği”, “siyasi otorite”).
2. Supervisor ile ilk toplantıda 2 veya 3 olası research question taslağı tartışmak.
3. İlk okumalardan sonra soruyu daraltmak, yeniden formüle etmek veya gerekirse alan değiştirmek.
4. İlk outline ortaya çıktığında research question’ı son kez gözden geçirmek ve kelime sayısına uygun hale getirmek.

Kendinizi “ilk denemede nokta atışı yapamadım” diye suçlamadan, soruyu bir tür “taslak olarak başlayan ama yavaş yavaş keskinleşen araç” gibi görmeniz, hem psikolojik baskıyı azaltır hem de daha olgun bir final question üretmenize yardımcı olur.

20 Özgün IB Felsefe Extended Essay Research Question Önerisi

Aşağıdaki 20 research question, IB tarzına uygun, İngilizce olarak formüle edilmiş ve her biri kısa bir Türkçe açıklama ile hangi alt alanla ilişkili olduğunu belirten örneklerdir. Bunları doğrudan kopyalamak yerine, kendi ilgi alanınıza, okuduğunuz filozoflara ve supervisor geribildirimlerine göre uyarlamanız çok daha sağlıklı olur.

1. To what extent can Kant’s categorical imperative provide a convincing basis for human rights?
   (etik, Kant, insan hakları teorisi)
2. In what ways does Mill’s utilitarianism fail to protect individual autonomy in modern democratic societies?
   (etik, siyaset felsefesi, liberalizm eleştirisi)
3. Can Aristotle’s concept of eudaimonia be reconciled with contemporary subjective theories of well-being?
   (etik, antik felsefe, mutluluk teorileri)
4. To what extent does Plato’s allegory of the cave remain a useful model for understanding ideological manipulation in mass media?
   (epistemoloji, siyaset felsefesi, Plato)
5. Is it possible that Sartre’s concept of radical freedom makes genuine moral responsibility incoherent?
   (zihin felsefesi, etik, özgür irade tartışması)
6. To what extent does Nietzsche’s critique of morality undermine the possibility of universal ethical principles?
   (etik, meta-etik, Nietzsche)
7. Can Simone de Beauvoir’s account of “the Other” provide a sufficient explanation for structural gender oppression?
   (feminist felsefe, sosyal ontoloji, etik)
8. In what ways does Hannah Arendt’s notion of the “banality of evil” challenge traditional views of moral responsibility?
   (etik, siyaset felsefesi, Arendt)
9. To what extent can Peter Singer’s preference utilitarianism justify prioritising animal interests over certain human interests?
   (uygulamalı etik, hayvan etiği, Singer)
10. Can John Rawls’ difference principle be justified in societies with deep cultural and economic inequalities?
    (siyaset felsefesi, adalet teorisi, Rawls)
11. In what ways does Thomas Nagel’s “view from nowhere” challenge subjectivist accounts of moral judgement?
    (meta-etik, zihin felsefesi, Nagel)
12. To what extent can Descartes’ dualism still provide a plausible account of consciousness in light of contemporary physicalist theories?
    (zihin felsefesi, metaphysics, Descartes)
13. Is it possible that virtue ethics offers a more convincing account of moral education than rule-based ethical theories?
    (etik, eğitim felsefesi, virtue ethics)
14. To what extent does Kant’s notion of respect for persons prohibit paternalistic state policies?
    (etik, siyaset felsefesi, Kant ve paternalizm)
15. In what ways does Plato’s conception of philosopher-kings conflict with modern democratic ideals?
    (siyaset felsefesi, demokrasi teorisi, Plato)
16. Can Sartre’s existentialist account of bad faith adequately explain self-deception in everyday moral life?
    (zihin felsefesi, etik psikolojisi, Sartre)
17. To what extent does Simone de Beauvoir’s ethics of ambiguity offer a better response to moral uncertainty than Kantian deontology?
    (etik teorisi, egzistansiyalizm, Beauvoir vs Kant)
18. Can Hannah Arendt’s concept of public space be used to justify limits on online anonymity?
    (siyaset felsefesi, etik, teknoloji tartışmaları)
19. To what extent does Mill’s harm principle succeed in providing a clear boundary between private and public morality?
    (siyaset felsefesi, liberal teori, Mill)
20. Is it possible that Rawls’ original position ignores important aspects of personal identity that matter for justice?
    (siyaset felsefesi, kişisel kimlik, Rawls eleştirisi)

Bu soruların her biri, tek bir Extended Essay içinde hem kavramsal analiz hem de argüman değerlendirmesi yapmaya elverişli olacak şekilde tasarlandı; siz de kendi research question’ınızı yazarken, benzer biçimde net bir filozof, belirli bir kavram seti ve tartışmaya açık bir problem üçlüsünü bir araya getirmeye odaklanabilirsiniz. Böyle bir üçlü yakaladığınızda, kaynak bulmak, outline hazırlamak ve argümanı paragraflara bölmek çok daha doğal bir akış kazanacaktır.

Adım Adım Yazım Süreci: Planlama, Araştırma ve Taslaktan Nihai Metne

Research question’ı bulduktan sonra esas “maraton” başlar. IB Philosophy Extended Essay, rastgele ilhamla yazılan bir metin değil, planlı, kaynak temelli ve revizyon içeren uzun bir süreçtir. Bu bölümde, fikrin doğuşundan final PDF’e kadar geçeceğin aşamaları net bir yol haritası gibi görebilirsin.

Amaç, her adımda neyi yapman gerektiğini bilmen ve 4.000 kelime içinde tutarlı bir felsefi argüman kurabilmendir.

Adım 1: Research Question’ı Keskinleştirmek ve Basit Bir Research Plan Yazmak

Çoğu öğrenci Extended Essay sürecine “özgür irade”, “hayvan hakları” ya da “kötülük problemi” gibi geniş bir ilgi alanıyla başlar. Bu çok normaldir. Önemli olan, bu geniş alanı supervisor ile birlikte, net ve yönetilebilir bir research question’a indirgemektir.

İyi bir başlangıç için şu üç adımı kullanabilirsin:

1. Alanı daralt
   Geniş ilgi alanını, bir filozof, bir kavram ve bir problem üçlüsüne indir. Örneğin “özgür irade” yerine “Sartre’ın freedom anlayışı ile moral responsibility ilişkisi” gibi daha odaklı bir çerçeve belirle.
2. Supervisor ile tartış
   İlk toplantıya tek bir soru ile değil, 2 ya da 3 soru taslağı ile git. Supervisor genelde şunlara bakar:
   • Soru felsefi mi, yoksa History / Psychology bölgesine mi kayıyor.
   • 4.000 kelime için çok geniş mi, yoksa çok mı dar.
   • IB Philosophy syllabus ile doğal bir bağlantısı var mı.
3. Cümleyi keskinleştir
   Soru formunu “To what extent…”, “Can X… be justified…”, “In what ways…” gibi analitik yapılara oturt. Bu, seni otomatik olarak argüman kurmaya zorlar.

Research question netleşmeye başladığında, hemen kısa bir research plan taslağı çıkarmak işini çok kolaylaştırır. Bu plan, süslü bir proje dosyası olmak zorunda değil, ama en azından şu başlıklara cevap vermelidir:

• Ana iddia ve yönelim
  Soruna ilk sezgisel cevabın ne. Örneğin: “Sartre’ın freedom anlayışı moral responsibility’yi tam açıklayamıyor, çünkü sosyal koşulları yeterince hesaba katmıyor.”
• Araştırılacak ana argüman blokları
  Essay’ini yaklaşık 3 ya da 4 büyük argüman zinciri olarak düşün:
  • Sartre’ın freedom ve bad faith kavramlarının kısa exposition’ı.
  • Bu kavramların moral responsibility ile ilişkisi.
  • Eleştiriler, özellikle sosyal koşullar ve determinism tartışmaları.
  • Kendi değerlendirmene dayalı sonuç.
• Kullanılacak primary text’ler
  Hangi temel eserlere odaklanacağını baştan yaz:
  • Sartre, Being and Nothingness (özgürlük ve bad faith bölümleri).
  • Gerekirse başka bir filozofla karşılaştırma (örneğin Strawson, Frankfurt vb.).
• Olası counterargument’lar ve objection’lar
  Kendi pozisyonuna karşı gelebilecek en makul itirazları şimdiden not al:
  • Sartre’ın savunucuları “zaten sosyal koşulların farkında” diyebilir.
  • Bazı compatibilist görüşler, freedom kavramının farklı tanımlarla kurtarılabileceğini öne sürebilir.
• Hangi tür secondary source’lara ihtiyaç olduğun
  Tek tek makale ismi yazmak zorunda değilsin, ama türleri netleştir:
  • Sartre yorumları içeren academic article’lar.
  • Freedom ve moral responsibility üzerine contemporary philosophy kitap bölümleri.
  • Gerekirse philosophy of action literatürü.

Basit bir research plan iskeleti, örneğin şöyle görünebilir:

• Research question: …
• Preliminary thesis: …
• Main philosopher(s) and primary text(s): …
• Planned argument structure: 3–4 madde halinde ana bloklar
• Possible objections: 2–3 madde halinde
• Needed secondary sources: teori açıklayan kaynaklar, eleştirel makaleler, karşı pozisyonlar

Bu planı supervisor’a gösterdiğinde, hem research question’ın kalitesine hem de argüman zincirinin mantığına dair çok net geri bildirim alırsın.

Adım 2: Kaynak Araştırması, Primary Text ve Secondary Source Dengesini Kurmak

Philosophy Extended Essay’de kaynak dengesi, notu doğrudan etkileyen bir konu. Examiner, primary text’e dayanmayan, sadece secondary source özetleyen essay’leri zayıf bulur. Tersine, primary text’i hiç yorum okumadan “tek başına” çözmeye çalışan essay’ler de çoğu zaman yüzeysel kalır.

Bu yüzden önce şu ayrımı netleştirmek iyi olur:

• Primary text: İncelediğin filozofun kendi eseri ya da fikirlerini ilk elden sunan metin. Örneğin Kant için Groundwork of the Metaphysics of Morals, Sartre için Being and Nothingness, Rawls için A Theory of Justice gibi.
• Secondary source: Primary text’i açıklayan, eleştiren ya da tartışan academic article, kitap bölümü ya da monografi. Örneğin “Kantian deontology and human rights” başlıklı bir journal article gibi.

Genel kural şu olabilir: Argümanının omurgasını primary text kurar, secondary source’lar ise bu omurgayı destekler, açar ya da sorgular.

Kaynak ararken sadece Google’da arama yapıp blog yazılarına güvenmek Extended Essay için risklidir. Bunun yerine:

• Okul kütüphanenizin online database’lerini ve e-book koleksiyonlarını kullan.
• Google Scholar üzerinden anahtar kavramlarla arama yap.
• Üniversitelerin açık erişimli yazım rehberlerine göz at. Örneğin, University of Toronto’nun “Writing a Philosophy Essay” sayfası, felsefi argüman kurarken nelere dikkat etmen gerektiğini sade bir dille anlatır.
• Hamilton College’ın “Writing a Philosophy Paper” rehberi de thesis, argument ve objection bölümlerini nasıl inşa edebileceğine dair pratik ipuçları sunar.

Kaynak toplarken not tutma biçimin plagiarism riskini ciddi şekilde azaltır. Kendi sistemini şu üç unsura dayandırabilirsin:

• Tam bibliyografik bilgi ve sayfa numarası
  Her kaynağı okurken, yazar, başlık, yayın yılı ve sayfa numaralarını hemen kaydet. Sonradan “bu alıntı neredendi” paniği yaşamazsın.
• Doğrudan alıntı
  Kelimesi kelimesine alacağın her cümleyi tırnak içine al ve yanına sayfa numarası yaz. Kopyalayarak değil, yazarak not almak, farkında olmadan copy-paste yapmanı engeller.
• Kısa yorum ve parafraz
  Alıntının altına kendi yorumunu, anlaşılır bir Türkçe ile yaz.
  Örneğin: “Burada Rawls, inequality’nin ancak en kötü durumdakilerin faydasına ise kabul edilebilir olduğunu söylüyor. Bu, Singer’ın yaklaşımı ile kıyaslandığında daha institution-focused görünüyor.”

Bu üçlü, hem thinking process’ini açık tutar, hem de Extended Essay içinde citation yaparken seni olası academic misconduct riskinden uzaklaştırır.

Adım 3: Outline Oluşturmak ve Argüman Zincirini Netleştirmek

Yazıya doğrudan giriş yapmak, çoğu zaman 4.000 kelimelik bir kaosa yol açar. Bunun yerine basit ama bilinçli bir outline kurmak, hem senin için hem de supervisor meeting’leri için inanılmaz kullanışlı olur.

Outline’ı, essay’inin haritası gibi düşün. Section bazlı bir yapı genelde şu iskelete oturur:

1. Introduction
   • Research question’ın net ifadesi.
   • Kısa context, konu neden felsefi olarak önemli.
   • Kendi thesis’in veya başlangıç pozisyonun.
   • Kısa bir roadmap: Hangi section’da ne yapacağını bir cümleyle belirt.
2. Exposition
   • İlgili filozofun view’lerini, kavramlarını ve argümanlarını adil şekilde açıklarsın.
   • Örneğin “Kant’ın categorical imperative’inin iki formülasyonu” ya da “Rawls’ın original position ve veil of ignorance kavramları” gibi başlıklar.
   • Bu bölümde amaç, “karşı tarafı” yanlış temsil etmeden, sağlam bir zemin kurmaktır.
3. Analysis
   • Counterargument, objection ve farklı teorilerle karşılaştırma bu bölümde yoğunlaşır.
   • Kendi değerlendirmene giden ara adımları kurarsın.
   • Örneğin: “Singer’ın utilitarian yaklaşımının Rawlsçı equality of opportunity anlayışına getirdiği zorluklar”.
4. Evaluation
   • Hangi görüşün hangi açıdan daha güçlü olduğunu tartarsın.
   • Belki kendi geliştirdiğin hafif modifiye bir pozisyon sunarsın.
   • Burada açıkça “neden bu sonuca geldim” sorusuna cevap verirsin.
5. Conclusion
   • Research question’a net bir cevap verirsin.
   • Argüman zincirini kısaca özetler, yeni bir argüman açmadan essay’i kapatırsın.

Supervisor ile yapacağın görüşmelerde, bu outline üzerinden gitmek çok verimli olur. Öğretmen, tek tek cümlelerini düzeltmek zorunda kalmadan:

• Argüman akışının mantıklı olup olmadığını,
• Evaluation kısmının yeterince güçlü görünüp görünmediğini,
• Exposition ve Analysis dengeni,

hızlıca görebilir ve sana “şu bölümü biraz daha genişlet, şurayı ise kısalt” gibi nokta atışı tavsiyeler verebilir.

Outline içinde kullanabileceğin birkaç taslak başlık örneği:

• “Kant’s concept of autonomy and the basis of moral worth”
• “Singer’s demand for radical altruism”
• “A conflict between autonomy and utility”
• “Possible responses from a Kantian perspective”
• “Evaluating the strength of each position”

Bu seviyede net bir planın olduğunda, yazma aşamasında “şimdi ne yazacağım” sorusu büyük ölçüde ortadan kalkar.

Adım 4: İlk Taslak (First Draft) Yazımı ve Giriş – Gelişme – Sonuç Dengesini Kurmak

Outline hazır olduğunda, artık first draft yazımına geçebilirsin. Bu taslak, mükemmel olmak zorunda değil, ama üç parçanın da iskeletini içermeli: Introduction, Body ve Conclusion.

Introduction bölümünde dört bileşen özellikle önemli:

• Research question
  Cümleyi aynen yaz, gizleme. Examiner’ın neyi cevapladığını ilk paragrafta görmesi gerekir.
• Context
  Konunun felsefi bağlamını kısaca ver.
  Örneğin: “Modern moral philosophy’de human rights tartışmalarının Kant ve utilitarian tradition arasında nasıl şekillendiği”.
• Scope
  Ne yapmayacağını da söyle. “Historical background’a girmeyeceğim, sadece Kant’ın belirli metinleri üzerinden argümanı tartışacağım” gibi sınırlar çizersen, 4.000 kelimeyi yönetmek çok kolaylaşır.
• Thesis statement
  Research question’a vereceğin muhtemel cevabı netleştir. Bu cümle, essay boyunca argümanının yönünü belirler.

Body bölümlerinde her paragrafın tek bir ana fikri olmalı. Sağlam bir paragraf genelde şu sırayı izler:

1. Topic sentence: Paragrafın ne yapacağını açıkça söyler.
2. Argüman: Bu iddiayı nasıl savunduğunu, hangi gerekçeleri kullandığını anlatırsın.
3. Kanıt / referans: Primary text ya da secondary source’tan kısa, iyi seçilmiş bir destek koyarsın.
4. Mini sonuç: Bu paragrafın, research question’a giden büyük argüman zincirinde hangi adımı oluşturduğunu bir cümleyle toparlarsın.

Bu yapıyı koruduğunda, examiner senin reasoning sürecini kolayca takip eder ve Critical Thinking criterion’dan puan kazanırsın.

Conclusion kısmında en önemli kural, yeni argüman açmamak. Burada:

• Research question’ı tekrar hatırlat.
• Argüman zincirinin kritik adımlarını 2 ya da 3 cümlede özetle.
• Son pozisyonunu açık, “gri alanlara yer bırakan” ama kararsız görünmeyen bir dille ifade et.
• İstersen çok kısa, “bu tartışmanın future work için açtığı alan”a değinebilirsin, ama yeni literatür ya da yeni teori sokma.

Kelime sayısını 4.000 limit içinde yönetmek için birkaç pratik öneri:

• Yazarken “free write” yap, sonra ilk revizyonda her paragraftan gereksiz tekrarları at.
• Çok uzun alıntılardan kaçın, 1–2 satır çoğu zaman yeter.
• Tarihsel arka planı 1 ya da 2 paragrafa sıkıştır, asıl hacmi Analysis ve Evaluation’a ayır.
• Her section sonunda “Bu bölüm research question’ın hangi kısmına hizmet etti?” diye kendine sor; cevap net değilse, o bölümü kısalt veya çıkar.

Adım 5: Revision, Supervisor Meeting ve Nihai Düzeltmeler

First draft tamamlandığında, işin önemli bir kısmı bitmiş olur, ama en yüksek notu getiren kısım genelde sonraki revision sürecidir. Burada kendine dürüst bir self-review checklist hazırlamak, çok işe yarar.

Kontrol listene şunları ekleyebilirsin:

• Research question odağı
  Essay’in her bölümünde soru aklında mı. Yan yollara çok mu saptın.
• Mantık akışı
  Argüman zincirin adım adım mı ilerliyor, yoksa bazı geçişler “boşluk atlaması” gibi mi duruyor.
• Felsefi kavramların doğruluğu
  Technical term’leri doğru kullanıyor musun. “Autonomy”, “utility”, “veil of ignorance”, “original position”, “bad faith” gibi kavramları açıkça tanımladın mı.
• Alıntıların uygunluğu
  Her alıntı gerçekten argümana hizmet ediyor mu, yoksa sadece yer dolduruyor mu. Citation’lar tutarlı mı.
• Dil ve yazım
  Cümlelerin çok mu karmaşık. Gereksiz süslü ifadeler mi kullanıyorsun. Türkçe akıcı mı.

IB sürecindeki üç mandatory reflection session, sadece formalite değildir, doğru kullandığında bütün essay kalitesini yukarı çeker. Bu görüşmelerden iyi yararlanmak için:

• Toplantıya her seferinde somut bir şeyle git: İlkinde research plan, ikincisinde outline veya partial draft, üçüncüsünde ise full draft.
• Supervisor’a sadece “iyi mi, kötü mü” diye sorma; “Argümanımın şu kısmı zayıf mı, başka hangi objection’lara bakmalıyım, scope çok mu geniş” gibi hedefli sorular hazırla.
• Reflection form’larında, gerçekten yaşadığın yön değişikliklerini, tıkandığın noktaları ve bunları nasıl çözdüğünü samimi şekilde anlat.

Son aşamayı en sona bırakmak çok yaygın bir hata. Özellikle:

• Citation style kontrolü
  Başta hangi stili seçtiysen (MLA, APA, Chicago vb.), baştan sona aynı stili kullan. Kitap, article, website formatlarını karıştırma.
• Bibliography düzenleme
  Tüm kaynakların in-text citation ile bibliography’de eşleştiğinden emin ol. Kullanmadığın kaynağı listeden çıkar.
• Format uyumu
  IB’nin Extended Essay kılavuzundaki format kurallarını (font, satır aralığı, başlıklandırma, kelime sayısı bildirimi) son dakikaya bırakma. Bunlar Presentation criterion’da bedava puan gibidir.

Süreci bu beş adımda planladığında, Extended Essay gözünü korkutan dev bir proje olmaktan çıkar, yönetilebilir parçalara ayrılmış, adım adım ilerleyen bir felsefi araştırma haline gelir.

Akademik Etik, Citation ve Presentation: Puan Kaybettiren Küçük Detaylar

Philosophy Extended Essay yazarken çoğu öğrenci argümana odaklanıp, akademik etik, citation ve presentation tarafını “sonra hallederim” diye erteliyor. IB açısından ise bu “küçük” görünen detaylar, hem Grade Boundary çizginizi hem de examiner’ın size duyduğu güveni doğrudan etkiliyor. Güçlü bir argümanı zayıflatan şey çoğu zaman fikirleriniz değil, onları sunma ve kaynak gösterme biçiminiz oluyor.

Bu bölümde, plagiarism riskini nasıl sıfıra yaklaştıracağınızı, citation stilinizi nasıl tutarlı tutacağınızı ve Presentation kriterinden “bedava puan” sayılabilecek düzenlemeleri nasıl alacağınızı netleştireceğiz.

Plagiarism, Academic Honesty ve Turnitin Süreci

Plagiarism, kabaca “başkasının fikrini ya da cümlesini kendinmiş gibi sunmak” demek. Yalnızca kopyala–yapıştır yapılan bariz durumları değil, daha gri görünen pek çok davranışı da kapsıyor. Extended Essay yazarken şu dört başlık, plagiarism riskinin en sık çıktığı alanlar oluyor.

• Doğrudan alıntı: Bir kaynaktaki cümleyi veya cümle grubunu aynen alıyorsan, mutlaka tırnak içinde vermen ve hemen yanında in-text citation yazman gerekir. Tırnak yoksa ve citation da eksikse, bu doğrudan plagiarism sayılır.
• Parafraz (paraphrase): Cümleyi kelimesi kelimesine kopyalamayıp, birkaç kelimeyi değiştirip aynı yapıyı koruduğunda da risk devam eder. Gerçek parafraz, fikri gerçekten kendi cümlenle yeniden kurmak ve yine de kaynak göstermek demektir. “Cümleyi biraz değiştirdim, o yüzden citation’a gerek yok” bakışı IB’ye göre kabul edilmez.
• Fikir kullanımı: Plagiarism sadece kelimelerle ilgili değildir, fikirle de ilgilidir. Bir filozofun yorumu, bir secondary source’un argümanı ya da bir akademisyenin geliştirdiği özel distinction, senin aklına “bağımsız gelmediyse”, yani bir yerden okuyup kullandıysan, mutlaka referans vermen gerekir.
• Kaynak göstermeme veya eksik gösterme: Bibliography’de kaynağı yazıp, essay içinde hiç in-text citation kullanmamak da problem yaratır. Examiner açısından bu, ya dikkatsizlik ya da fikrin kaynağını bilerek gizleme girişimi gibi görünür.

IB’nin “academic honesty” ya da güncel adıyla “academic integrity” politikasında ana vurgu, öğrencinin niyetli, şeffaf ve tutarlı olması. Kurum, cezalandırmaktan çok, doğru akademik alışkanlıkları öğretmek istiyor, ama kasıtlı ihlallerde sonuç ağır olabiliyor. Bu yüzden kendi not tutma sistemini erken kurmak, plagiarism riskini teknik bir sorun olmaktan çıkarır.

Turnitin ve benzeri similarity checker araçları, bu tabloda düşman değil, aksine sana çalışan bir erken uyarı sistemi gibi. Raporu “kaçmak gereken kırmızı bir grafik” gibi görmek yerine, şu şekilde kullanmak çok daha sağlıklı:

• Benzerlik oranına değil, hangi kısımların işaretlendiğine bak.
• Uzun alıntı blokları, eksik tırnak işaretleri, kaynakça ile uyuşmayan pasajlar sana net sinyal verir.
• Sorunlu görünen yerleri ya kısalt, ya daha iyi parafraz et, ya da açık bir citation ekle.

Pek çok üniversite, Turnitin’i sadece yakalamak için değil, öğrenciye geri bildirim vermek için kullanıyor. Örneğin University of Georgia’nın Turnitin sayfasında, “Similarity Reports”un metni geliştirmeye nasıl yardım ettiği anlatılıyor:
https://ctl.uga.edu/teaching-resources/digital-learning-tools/turnitin/

Extended Essay sürecinde sen de kendi metnine bu gözle bakarsan, akademik honest bir essay üretmek çok daha rahat olur.

Citation Style, Bibliography ve .edu Kaynak Kullanımı

IB, Extended Essay için belirli tek bir citation style dayatmıyor, ama seçtiğin stili baştan sona tutarlı kullanmanı bekliyor. Genelde üç ana stil öne çıkıyor: MLA, APA, Chicago. Felsefe yazımında MLA ve Chicago biraz daha sık görülüyor, ama okulunun ya da supervisor’ının yönlendirmesi her şeyden önce gelir.

Buradaki asıl mesele, “hangi stili seçtiğin” değil, “seçtiğin stili ne kadar temiz ve düzenli uyguladığın”. Examiner Presentation kriterine bakarken şunları kontrol ediyor:

• Kitap, makale, website gibi farklı türleri doğru formatlamış mısın.
• Aynı kaynak için hem in-text citation hem de bibliography’de tam kayıt var mı.
• Tüm essay boyunca aynı stil mi kullanılmış, yoksa sayfadan sayfaya Format değişiyor mu.

Kısaca, citation tarafını üç parçaya ayırabilirsin.

1. In-text citation

In-text citation, essay içindeki kısa referanslar. Amaç, examiner’ın o fikrin kaynağını hızlıca görmesini sağlamak. Örneğin MLA için tipik bir yapı, (Kant 45) ya da iki yazarlı makale için (Nagel and Rawls 210) şeklinde olur. APA’da yıl da devreye girer, örneğin (Singer, 1972, p. 231) gibi.

Bu kısımda dikkat etmen gerekenler:

• Doğrudan alıntıda mutlaka sayfa numarası kullan.
• Fikri genel olarak kullanıyorsan, en azından yazar ve yıl bilgisini ver.
• Aynı paragrafta birden fazla kaynağı art arda kullanıyorsan, her birini net biçimde ayır.

2. Works Cited / Bibliography

Essay’in sonunda gelen bu liste, kullandığın tüm kaynakların tam künyesini içerir. Terminoloji stile göre değişir:

• MLA kullanıyorsan liste genelde Works Cited başlığını taşır.
• Chicago veya APA kullanıyorsan Bibliography ya da References ifadeleri öne çıkar.

Önemli olan, bu listenin:

• Alfabetik olması,
• Her kaydın in-text citation’la eşleşmesi,
• Kitap başlıklarının italik, makale başlıklarının tırnak içinde, dergi adlarının ise italik şekilde yazılması gibi stil detaylarına dikkat etmesi.

Citation biçimi için güvenilir, sade anlatımlı rehberler kullanmak işini çok kolaylaştırır. Örneğin Puget Sound University’nin Philosophy bölümü için hazırladığı “Writing & Citing” sayfası hem felsefi yazı hem de citation konusunda pratik özetler sunuyor:
https://library.pugetsound.edu/PHIL/citation

Farklı stillerin aynı tabloda karşılaştırmasını görmek istersen, Purdue University’nin citation chart dokümanı da işine yarayabilir:
https://owl.purdue.edu/owl/research_and_citation/using_research/documents/20191212CitationChart.pdf

3. .edu kaynaklarla çalışma

Philosophy Extended Essay için internetten kaynak kullanacaksan, mümkün olduğunca .edu uzantılı, akademik niteliği olan sayfalara yönelmek iyi bir alışkanlık. Bu tip sayfalar, genelde üniversite kütüphaneleri ya da writing center’lar tarafından hazırlanıyor, o yüzden hem akademik ciddiyet hem de dil açısından güven veriyor.

Örneğin:

• Felsefe essay yazma formatı için Hamilton College’ın rehberi:
  https://hamilton.edu/academics/centers/writing/writing-resources/writing-a-philosophy-paper
• Philosophy paper için temel yapı ve thesis yazımı adına Northwestern University yazım merkezi:
  https://www.writing.northwestern.edu/resources-how-to-write-a-philosophy-paper/

Bu tür rehberleri Extended Essay yazarken iki amaçla kullanabilirsin. Hem kendi essay yapını kontrol etmek için bir checklist gibi önünde tutarsın, hem de citation ve argüman sunumu konusunda IB dışı bir akademik bakış görmüş olursun.

Presentation Kriterinde Kolay Puan: Format, Başlıklar ve Dil

IB Extended Essay rubric içinde Presentation criterion, çoğu öğrenci için “arka planda” kalan ama aslında görece kolay puan alınabilecek bir alan. Examiner burada senin fikirlerinin ne kadar parlak olduğuna değil, bu fikirleri okunabilir ve akademik şekilde sunup sunmadığına bakıyor. Bu da büyük ölçüde format, başlıklandırma ve dil tercihlerine dayanıyor.

Önce teknik görünen ama etkisi yüksek detaylarla başlayalım.

• Yazı tipi ve satır aralığı: Okulunun tavsiye ettiği klasik fontları kullan. Genelde 12 punto Times New Roman ya da benzer bir serif font ve 1,5 satır aralığı güvenli bir seçim olur. Çok süslü fontlar ya da tek satır aralığı Extended Essay için uygun görünmez, examiner’ın okuma hızını düşürür.
• Sayfa numaraları: Basit ama şaşırtıcı derecede sık unutulan bir detay. Sayfa numarası olmayan bir essay, examiner açısından profesyonel görünmez ve feedback verirken bile zorluk çıkarır.
• Section heading kullanımı: Giriş, ana argüman bölümleri ve sonuç için net başlıklar kullan. Örneğin “Introduction”, “Kant’s account of autonomy”, “Singer’s challenge to human rights”, “Evaluation” gibi İngilizce başlıklar hem IB ruhuna hem de felsefi yazım geleneklerine uyum sağlar. Başlıkların altındaki içerik, o başlığın vaat ettiği işi yaptığında Presentation kriteri kendiliğinden güçlenir.
• Otomatik içerik listesi: Word ya da Google Docs’ta heading stillerini doğru kullanırsan, Table of Contents’i tek tıkla oluşturabilirsin. Bu liste examiner’ın essay’ini hızlıca taramasını sağlar ve yapının planlı olduğunu gösterir.
• Paragraf yapısı: Her paragrafın bir ana fikri, onu destekleyen gerekçeleri ve kısa bir mini sonucu olsun. Çok uzun, sayfa boyu süren paragraflar reading experience’i zorlaştırır ve argümanın nerede başlayıp nerede bittiğini belirsizleştirir. Çok kısa, tek cümlelik paragraflar ise Extended Essay formatı için fazla dağınık görünür.

Dil tarafında IB examiner’ların en sevdiği şey, açık, tutarlı ve gereksiz süsten uzak bir ifade tarzı. Bu, sıkıcı olmak anlamına gelmiyor. Tam tersine:

• Net subject–verb yapısı kullanan,
• Teknik terimleri (autonomy, utilitarianism, categorical imperative gibi) gerektiğinde açıklayan,
• Abartılı metaforlardan ve fazla süslü sıfatlardan kaçınan metinler,

akademik ciddiyet ile okunabilirlik arasında güzel bir denge kuruyor. Felsefi yazı rehberleri de bunu vurguluyor; örneğin University of Toronto’nun “Writing a Philosophy Essay” sayfası sade dilin öneminin altını çiziyor:
https://advice.writing.utoronto.ca/types-of-writing/philosophy

Grammar ve spelling check araçları (Word’ün kendi düzelticisi, Google Docs, Grammarly vb.) bu süreçte gayet işe yarıyor, fakat bunları “son sözü söyleyen otorite” gibi görmek yerine, öneri veren bir asistan gibi kullanmak daha akıllıca. Özellikle:

• Felsefi terimleri otomatik olarak düzeltmeye çalışabilirler, bu yüzden “categorical imperative”i “category imperative” gibi hatalı şekle soktuklarında dikkat et.
• Uzun cümleleri otomatik olarak bölmenizi önerebilirler, ama felsefi argümanın mantığı bozuluyorsa, kendi kararını ver.
• İngilizce citation içinde Türkçe metin yazarken karışan dil ayarlarına dikkat et.

Metnini son kez okurken, kendine şu soruları sorman iyi bir test olur: “Bu essay’i hiç beni tanımayan, IB dışı bir philosophy instructor okusa, fikrimi ve argüman akışımı zorlanmadan takip edebilir mi?” Cevabın rahat bir “evet” ise, Presentation kriterinden alacağın puan büyük ölçüde güvence altına girmiş demektir.

Conclusion

IB Philosophy Extended Essay sürecini doğru kurduğunda, elindeki çalışma sadece bir diploma gerekliliği değil, üniversite düzeyinde düşünme ve yazma pratiği haline gelir; bu yüzden her adımı bilinçli planlamak, seni Grade Boundary açısından da çok daha güvenli bir noktaya taşır. Internal Assessment deneyimini nasıl sistemli kullandığını hatırlarsan, Extended Essay için de aynı disiplinin, ama daha derin bir critical thinking odağının gerektiğini görürsün.

Aşağıdaki kısa checklist’i essay’ini son kez gözden geçirirken kullanabilirsin:

• Research Question tek cümlede açık, tartışmalı ve felsefi mi, “What is…?” gibi çok geniş değil mi, sadece betimleyici kalmıyor mu.
• Outline gerçekten hazır mı, giriş–exposition–analysis–evaluation–conclusion sırası net mi, her bölüm research question’ın hangi kısmına hizmet ediyor belli mi.
• Primary source (filozofun kendi metinleri) ve secondary source (article, commentary, chapter) dengesi yerinde mi, essay sadece özet ya da sadece yorum üzerine kurulu kalmıyor mu.
• Argüman akışın critical thinking merkezli mi, yani görüşleri sadece tanıtmıyor, karşılaştırıyor, objection üretiyor ve kendi justified pozisyonuna doğru adım adım ilerliyor musun.
• Plagiarism için kendi metnini dürüstçe kontrol ettin mi, doğrudan alıntıları tırnak içinde verdin mi, parafraz ettiğin her fikir için kaynak gösterdin mi.
• Citation style (MLA, APA ya da Chicago) baştan sona tutarlı mı, in-text citation ile bibliography (ya da Works Cited) bire bir uyumlu mu, kullandığın her source listede yer alıyor mu.
• Presentation tarafında başlık yapısı, sayfa numaraları, Table of Contents ve kelime sayısı IB Extended Essay kılavuzu ile uyumlu mu.
• RPPF üzerinden Engagement criterion için sürecini samimi ve net anlattın mı, denediğin ama terk ettiğin fikirleri ve öğrendiklerini açıkça yazdın mı.

Bu checklist’i tamamladığında, elindeki metin sadece A seviyesine yakın bir Extended Essay adayı olmaz, aynı zamanda üniversitede karşılaşacağın long-form essay türleri için gerçek bir prova işlevi görür; hata yapmaktan korkmak yerine, her revizyonu düşünme becerini güçlendiren küçük bir atölye gibi görmen bu yüzden önemli.

Son aşamada kendini yalnız hissettiğinde, supervisor ile kısa bir feedback oturumu ayarlamak ya da school librarian ile konuşup ek primary veya secondary source bulmak için yardım istemek, süreci hem akademik hem de psikolojik olarak çok daha hafif hale getirir.