IB Diploma Programme içindeysen, Extended Essay seni hem en çok yoran hem de en çok büyüten bileşenlerden biri olur. IB English A Extended Essay, 4.000 kelimelik bağımsız bir araştırma ve akademik yazı süreci olarak, senden tam anlamıyla “küçük bir lisans öğrencisi” gibi düşünmeni bekler.
Özellikle English A: Literature ve English A: Language and Literature öğrencileri için Extended Essay, yalnızca uzun bir kompozisyon değil, sistemli okuma, analiz ve yazma becerilerini gösterdiğin bir vitrin görevi görür. Evet, sonuçta aldığın not IB toplam puanına eklenen core puanlarına etki eder ve Grade Boundary çizgilerini aşman, üniversite başvurularında da güçlü bir mesaj verir.
Bu yazıda Türk IB öğrencileri için sade ama ayrıntılı bir yazım rehberi bulacaksın. Extended Essay’in kurallarını, yapısını, Assessment Criteria mantığını adım adım görecek, ardından English A için güçlü bir research question nasıl kurulur sorusuna odaklanacak, yazım sürecini planlamayı öğrenecek ve sonunda kullanmaya hazır 20 örnek research question listesine ulaşacaksın.
Photo by Andrea Piacquadio
Extended Essay, IB Diploma Programme core bileşenlerinden biridir ve tek bir subject altında yazılır. English A Extended Essay, edebi metinlere dayanan, analitik ve argümana dayalı bir akademik essay olmalıdır.
Kafanda şu resim netleşmeli: Elinde bir roman, oyun ya da şiir koleksiyonu var, bu metinlerden yola çıkan net bir research question belirliyorsun, metni close reading ile inceliyorsun, sonra 4.000 kelimeye kadar çıkan, bölüm bölüm yapılandırılmış bir akademik yazı oluşturuyorsun. Tüm süreç, Assessment Criteria üzerinden puanlanıyor ve Grade Boundary tablosu da hangi puanın hangi harf notuna denk geldiğini gösteriyor.
Resmi kural basit: Extended Essay için maksimum kelime sayısı 4.000’dir. Title page, table of contents, bibliography ve ekler bu sayının dışında kalır, yalnızca ana metnin kelimeleri sayılır.
Genel olarak şu aralıklar çoğu öğrenci için mantıklı bir dağılım oluşturur:
Bu katı bir reçete değil, ancak plan yaparken sana net bir çerçeve sunar. Giriş bölümünde research question’ı açıkça yazman, kısa arka plan vermen ve thesis statement sunman beklenir. Gövdede argümanlarını, seçtiğin alıntılarla destekleyerek paragraflar halinde geliştirirsin. Sonuçta ise research question’a geri dönerek bulgularını toparlar, yeni bir argüman açmadan tartışmayı kapatırsın.
Presentation kısmı da zorunludur. Şu unsurlar mutlaka yer almalı:
English A Extended Essay için en önemli nokta, essay’in mutlaka edebi çözümleme (literary analysis) içermesidir. Yani sadece yazarın hayatını anlatan bir biyografi ya da romanın olay örgüsünü özetleyen bir metin değil, metindeki dil kullanımı, imagery, symbolism, narrative voice, structure gibi tekniklere dayanan yorumlar görmek isterler.
Extended Essay, beş ana kriter üzerinden puanlanır ve her kriterin kendi bandı ve puan aralığı vardır.
Özellikle Criterion C, yüksek bandlara çıkmak için merkezi bir role sahiptir. Grade Boundary tablosunda üst bandlara tırmanmak istiyorsan, net bir research question, tutarlı bir argüman akışı ve güçlü quotation analizi ortaya koyman gerekir.
English A Extended Essay, temelde edebi metinler üzerine kurulmalıdır. Yani:
Metnin İngilizce yazılmış olması ya da güvenilir bir İngilizce çevirisinin bulunması zorunludur. Örneğin bir Türk romanını ele alacaksan, tanınmış bir İngilizce çeviri üzerinden çalışman gerekir.
Biyografi, tarihsel olay anlatımı, yalnızca film ya da yalnızca dizi incelemesi gibi konular, Assessment Criteria ile uyuşmadığı için genelde riskli kabul edilir. Bir roman uyarlamasını filmle karşılaştıran bazı essay’ler onaylanır, ancak odak filmin sinema dili değil, romanın edebi özellikleri ve onların uyarlamadaki yansımaları olmalıdır. Güvenli alan, her zaman metnin kendisine, yani language, structure ve style özelliklerine dayanan çözümlemedir.
Extended Essay’de her şey research question ile başlar. Soru zayıfsa, çok genişse ya da tartışmaya kapalıysa, en iyi yazma becerilerin bile essay’i kurtarmakta zorlanır.
Genelde English A için research question kalıpları şöyle başlar:
Bu kalıplar, senden hem odaklı hem de analitik bir bakış bekler, yani sadece “ne oluyor”u değil, “bu nasıl yapılıyor ve okur üzerindeki etkisi ne”yi sorgularsın.
İşin en sağlıklı başlangıç noktası, gerçekten sevdiğin ya da merak ettiğin bir metin seçmektir. İki yıl boyunca aynı esere dönüp dönüp bakacağını düşün; hiç sevmediğin bir romanla yaşamak pek keyif vermez.
Metni seçtikten sonra ilk refleksin, konuyu geniş bırakmak yerine içinden bir odak çıkarmak olmalı. Bu odak şunlar olabilir:
Örneğin “Jane Eyre” okuduğunu düşün. Bu roman üzerine onlarca konu üretilebilir. Ancak araştırma sorusunu daraltmadığın sürece essay çok dağılır. Aşağıdaki gibi odaklar işini kolaylaştırır:
Kendi okuma deneyimine kulak verirsen, seni en çok sarsan sahnelerden, cümlelerden ve karakter anlarından yola çıkarak çok daha özgün bir research question bulabilirsin.
Güçlü bir research question, essay yolculuğunun pusulası gibi çalışır. Aşağıdaki özelliklere dikkat ettiğinde, Assessment Criteria ile doğal bir uyum yakalarsın:
Zayıf bir soru ile güçlü bir soruyu karşılaştırmak, farkı hemen görmeni sağlar:
İkinci soru, hem teknik (first-person narration) hem de tematik (love and obsession) bir odağa sahiptir, bu da Criterion C için çok daha elverişli bir zemin oluşturur.
Pratik kullanabileceğin bazı soru başlangıçları şunlardır:
Bu kalıpları kendi seçtiğin metin, tema ve tekniklerle doldurduğunda, kısa sürede birkaç farklı research question taslağı elde edebilirsin. Supervisor ile görüşmeden önce 2–3 farklı versiyon yazmak, daha hızlı netleşmene yardım eder.
Extended Essay için tek seferde yazılmış bir “gece yarısı maratonu” fikrini aklından tamamen çıkarmalısın. Sağlıklı bir süreç, zamana yayılmış, küçük ama düzenli adımlardan oluşur.
Genel akış şu şekilde ilerler:
Close reading, metni yavaş, dikkatli ve kalemle okuma pratiğidir. Amaç, sadece ne olduğunu anlamak değil, yazarın bunu nasıl anlattığını çözmektir.
Şunları yapabilirsin:
Örneğin, bir karakter her geçtiğinde yağmur yağıyorsa, bu basit bir tesadüf olmayabilir. Bunu not almak, ileride symbolism üzerine kuracağın argüman için sağlam bir temel sunar.
Outline, essay’inin iskeletidir. Kafandaki fikirleri kağıda, oradan da yapılı bir plana çevirir.
Basit bir outline şu bölümlerden oluşabilir:
Thesis statement, research question’a doğrudan cevap vermelidir. Örneğin research question “In what ways does the use of dual narrative voice challenge traditional gender roles in X?” ise, thesis statement şu çizgide olabilir:
“Novel X, dual narrative voice kullanarak geleneksel gender roles algısını sorgular ve okuru iki zıt bakış açısı arasında sürekli yeniden konumlandırır.”
Her body paragrafı, net bir topic sentence, bunu izleyen evidence (quotation), ardından ayrıntılı analysis ve kısa bir mini conclusion içerebilir. Böylece hem Criterion B hem de Criterion C için güçlü bir yapı kurmuş olursun.
English A Extended Essay’de quotation olmazsa olmazdır, ancak alıntı seçerken metni kopyalamak yerine, kısa ve anlamlı örneklere odaklanmalısın. Birkaç satırdan uzun alıntıları çok sınırlı kullanmak, analiz için daha çok alan bırakır.
Plagiarism, bir başkasının fikir ya da cümlelerini kaynak göstermeden kullanmak anlamına gelir ve IB için ciddi bir ihlaldir. Hangi citation stilini kullanırsan kullan (çoğu okul MLA tercih eder), iki noktayı asla unutma:
Teknik format ayrıntıları için okulunun kütüphane rehberine, IB coordinator’ının paylaştığı dokümanlara ve öğretmenlerinin yönlendirmelerine dikkatle bakman en sağlıklısı olur.
First draft, adından da anlaşılacağı gibi ilk denemedir; mükemmel olmak zorunda değildir. Asıl kalite, revision sırasında ortaya çıkar.
Şu adımlar işini kolaylaştırır:
Supervisor ile çalışırken de pasif kalmamak çok değerli olur. Toplantıya research question taslakların, outline örneğin ve sorularınla git. Somut metinler üzerinden konuşmak hem supervisor’ın işini kolaylaştırır hem de Criterion E: Engagement için güçlü kanıtlar sunar.
Dil kontrolü ve Presentation kalitesi, Assessment Criteria D kapsamında seni üst bandlara taşır. Yazım hatalarını en aza indirme, tutarlı font ve biçim kullanma, citation düzenini koruma gibi küçük görünen ayrıntılar, final izlenimi üzerinde ciddi etki yaratır.
Artık sıra en somut kısma geldi. Aşağıdaki research question örnekleri, bire bir kopyalaman için değil, kendi konunu netleştirmen için rehber olarak tasarlandı. Hepsi English A: Literature veya English A: Language and Literature için uygun, metne dayalı ve edebi teknik odaklı sorulardır.
Extended Essay ilk bakışta göz korkutan bir dağ gibi görünebilir, ancak zirveye giden yolu parçalara böldüğünde iş çok daha yönetilebilir hale gelir. Güçlü bir research question, sistemli close reading, net bir thesis statement, tutarlı argümanlar, doğru citation kullanımı ve supervisor ile aktif iletişim, seni yüksek bandlara taşıyabilecek sağlam bir temel oluşturur.
Unutma, Criterion E: Engagement, yalnızca kaç meeting yaptığını değil, süreç boyunca ne kadar bilinçli düşündüğünü ve kendi sesini ne kadar ortaya koyduğunu gösterir. Bu rehberi, kendi outline’ını ve çalışma zaman çizelgeni hazırlarken tekrar aç, gerekirse research question listesine dön ve yeni kombinasyonlar dene.
Sonuçta bu essay, sadece IB diploman için değil, üniversite ve sonrasında kullanacağın akademik okuma-yazma kaslarını güçlendiren uzun soluklu bir antrenman gibi çalışır. Şimdi metnini seç, kalemini hazırla ve kendi yorumu güçlü bir English A Extended Essay yazmak için ilk adımı at.
Bir ormanın kesilmesine “evet” ya da “hayır” demek kolay görünebilir, ama IB Environmental Systems and Societies (ESS) içinde önemli olan kararın kendisi değil, neden o
Bir nehri kirleten fabrikanın bacası sadece duman mı çıkarır, yoksa görünmeyen bir fatura da mı üretir? IB ESS’de environmental economics, tam olarak bu görünmeyen faturayı
Bir nehre atılan atık, bir gecede balıkları öldürebilir, ama o atığın durması çoğu zaman aylar, hatta yıllar alır. Çünkü çevre sorunları sadece “bilim” sorusu değil,
Şehirde yürürken burnuna egzoz kokusu geliyor, ufuk çizgisi gri bir perdeyle kapanıyor, bazen de gözlerin yanıyor; bunların hepsi urban air pollution dediğimiz konunun günlük hayattaki
Şehir dediğimiz yer, sadece binalar ve yollardan ibaret değil, büyük bir canlı organizma gibi sürekli besleniyor, büyüyor, ısınıyor, kirleniyor, bazen de kendini onarmaya çalışıyor. IB
IB ESS Topic 8.1 Human populations, insan nüfusunun nasıl değiştiğini, bu değişimin nedenlerini ve çevre üzerindeki etkilerini net bir sistem mantığıyla açıklar. Nüfusu bir “depo”
Bir gün marketten eve dönüyorsun, mutfak tezgahına koyduğun paketli ürünlerin çoğu, aslında üründen çok ambalaj gibi görünüyor. Üstüne bir de dolabın arkasında unutulan yoğurt, birkaç
Evde ışığı açtığında, kışın kombiyi çalıştırdığında ya da otobüse bindiğinde aslında aynı soruyla karşılaşıyorsun, bu enerjiyi hangi kaynaktan üretiyoruz ve bunun bedelini kim ödüyor? IB
Bir musluğu açtığında akan su, markette aldığın ekmek, kışın ısınmak için yaktığın yakıt, hatta telefonunun içindeki metal parçalar; hepsi natural resources (doğal kaynaklar) denen büyük
Gökyüzüne baktığında tek bir “hava” var gibi görünür, ama aslında atmosfer kat kat bir yapı gibidir ve her katın görevi farklıdır. IB Environmental Systems and