IB Diploma yaparken en çok strese sokan bileşenlerden biri büyük ihtimalle Extended Essay (EE) oluyor. Özellikle Business Management seçtiysen, 4.000 kelimelik tek bir metin, diploma sonucunu etkileyecek kadar güçlü hissettirebilir.
Extended Essay, TOK ve Core puanlarınla birlikte toplam IB Diploma sonucuna eklenen ayrı bir bileşen. Yani sadece “ek proje” değil, genel notunu ve üniversite başvurularını doğrudan etkileyen akademik bir çalışma. Grade Boundary’ler her oturumda değişiyor, ancak kabaca söyleyebiliriz ki, daha yüksek seviye puanlar için hem içerik hem de yapı olarak gerçekten sağlam bir metne ihtiyaç var.
Bu yazıda amaç, seni korkutmak değil. Tam tersine, IB Business Management Extended Essay sürecini adım adım anlaşılır hale getirmek ve 2025 için güncel, güçlü ve kullanıma hazır 20 örnek research question sunmak. Bu soruları olduğu gibi kopyalamanı önermiyorum, ancak kendi konunu uyarlarken sağlam bir başlangıç noktası olarak kullanabilirsin.
Extended Essay’de başarılı olmanın ilk şartı, oyunun kurallarını net şekilde bilmek. IB bazen karmaşık görünse de, aslında mantık çok basit: açık bir research question, güçlü data, tutarlı teori kullanımı ve temiz bir yapı.
Business Management konusu, şirketler, organizasyonlar, pazarlar, stratejiler ve finansal ya da operasyonel kararlar üzerine kurulu. Yani hem yerel bir kafenin fiyatlandırma politikası hem de çok uluslu bir şirketin e-commerce stratejisi Extended Essay konusu olabilir. Resmi Business Management kapsamını görmek istersen, IB’nin konu rehberine dayalı olan IB Business and Management guide PDF’si iyi bir özet sağlar (kaynak: cuny.edu).
Güncel IB kılavuzuna göre Extended Essay artık Abstract istemiyor. Yani özet bölümü yazmak zorunda değilsin, bu güzel bir haber. Temel yapı bu şekilde olmalı:
Maksimum kelime sayısı 4.000 ve bu sınırın üstü Examiner tarafından okunmuyor. Genelde 3.500 ile 4.000 arası dolu dolu bir metin hedeflemek iyi oluyor.
Format tarafında, 12 punto Times New Roman veya Arial, 1.5 ya da double spacing, sayfa numaraları ve tutarlı paragraf düzeni bekleniyor. Bunlar basit detaylar gibi görünse de, Criterion D (Presentation) için doğrudan etkili.
Extended Essay, toplam 34 puanlık bir değerlendirme sistemi kullanıyor ve bu puanlar daha sonra Grade Boundary tablosuna göre A ile E arasında bir harf notuna çevriliyor. Rakamlar her sene değiştiği için ezberlemeye gerek yok, ama mantığını anlamak önemli.
Beş temel kriter var:
Öğrenciler en çok, çok geniş research question, zayıf data ve teori ile sonuç arasındaki kopukluk nedeniyle puan kaybediyor.
İyi bir research question, Extended Essay’in kalbi. Şöyle düşün: Kötü bir soru seçersen, harika bir yazım stilin olsa bile tavan nota yaklaşman zorlaşır.
Güçlü bir Business Management research question genelde şu özelliklere sahip olur:
IB tarzı soruların çoğu “To what extent” veya “How effective” ile başlıyor. Örneğin:
Buna karşılık, şu soru çok geniş ve tanımlayıcı kalır:
İkinci soru neredeyse kitap konusu, Extended Essay değil. Senin amacın, tek bir şirket, net bir zaman dilimi ve belirli bir karar ya da strateji etrafında odaklanmak olmalı.
Süreci net adımlara böldüğünde Extended Essay gözüne çok daha yönetilebilir görünecek. Buradaki adımları kendi okul takvimine uyarlayıp küçük bir proje planı gibi düşünebilirsin.
Başlangıçta “Hangi şirketi seçeceğim?” sorusunda sıkışıp kalmak çok normal. Burada iyi bir taktik, önce ilgi alanını, sonra şirketi belirlemek.
Sporu seviyorsan spor giyim markalarına, teknolojiyi seviyorsan fintech startup’lara, sosyal medyayı seviyorsan influencer marketing yapan ajanslara bakabilirsin. Ailende işletme sahibi biri varsa, küçük bir family business üzerinde çalışmak büyük avantaj sağlar, çünkü data erişimi çok daha kolay olur.
Yerel KOBİ, franchise, startup veya çok uluslu şirket seçeneklerinin hepsinin artı ve eksi yönleri var. Çok büyük şirketlerde kamuya açık rapor bulmak kolay, ama iç veriye ulaşmak zor. Küçük firmalarda ise patronla birebir görüşebilirsin, fakat bazen finansal veriler daha sınırlı olur. Hem ilgi alanını hem de gerçekçi data erişimini birlikte düşün.
Genelde öğrenciler önce geniş bir fikirle başlıyor, sonra bunu parça parça daraltması gerekiyor. Örneğin: “X kahve zincirinin Instagram kullanımı” fikrinden yola çıkalım.
Zayıf research question örnekleri:
Güçlü research question örnekleri:
Gördüğün gibi, her soruda dört temel bileşen var: şirket, hedef kitle veya pazar segmenti, zaman aralığı ve ölçülecek metrik (customer visits, average order value gibi). Sorunu bu dört parça üzerinden yeniden yazdığında, Criterion A tarafında ciddi avantaj kazanırsın.
Research question netleştikten sonra, sırada data collection plan var.
Primary data; anket, interview, focus group, mağaza gözlemi gibi doğrudan senin topladığın verilerden oluşur. Özellikle KOBİ ve family business çalışmalarında, patron ve çalışanlarla yapacağın structured interview’lar çok değerli olur.
Secondary data ise annual report, industry report, akademik makaleler, haberler ve sektör analizlerini içerir. Örneğin Harvard Business School’un sunduğu business case koleksiyonları gerçek şirket örneklerinin nasıl analiz edildiğini görmek için ilham verebilir (kaynak: harvard.edu).
Etik tarafını da unutmamak gerekiyor. Anket yaparken anonimlik, veri saklama, izin alma gibi konuları supervisor ile konuşman önemli. Ayrıca, mümkün olduğunca güncel kaynaklar kullanman bekleniyor, genelde son 3-4 yıl içindeki raporlar daha etkili oluyor.
Extended Essay, sadece data topladığın bir rapor değil, aynı zamanda Business Management theory uyguladığın bir analiz metni. Burada sık kullanılan araçlardan bazıları:
Extended Essay içinde bu araçları “isim listeleyip geçmek” yerine, research question’ınla doğrudan ilişkilendirmen gerekiyor. Örneğin, influencer marketing etkisini inceliyorsan, Marketing Mix ve sales data’yı birlikte kullanıp, hangi kampanyadan sonra hangi metriğin nasıl değiştiğini göstermen beklenir.
Yazma aşamasında, önce kaba bir taslak çıkarıp sonra birkaç tur üzerinden geçmek çok daha verimli olur.
Introduction bölümünde şirketin kısa arka planı, problem statement, research question ve kısaca methodology yer almalı. Okuyan kişi, ilk iki sayfada neyi, neden ve nasıl araştırdığını net anlamalı.
Main body kısmında, her alt başlık bir argüman taşımalı. Örneğin, “Impact of pricing strategy on sales volume” gibi. Her bölümde data’yı sun, uygun Business Management tool kullan, sonra kendi yorumunla evaluation yap.
Conclusion bölümünde ise research question’a doğrudan cevap ver, bulguları toparla ve sınırlılıkları (limitations) dürüstçe yaz.
RPPF formu ve reflection oturumları için, yaşadığın gerçek zorlukları, research question’ı nasıl daralttığını, data bulurken karşılaştığın engelleri ve bunlardan ne öğrendiğini yazmak önemli. Viva voce sırasında bu noktaları aklında taze tutman, Criterion E’ye olumlu yansır.
Şimdi gelelim en çok aranan bölüme: güncel ve gerçekçi research question örnekleri. Bu soruları Extended Essay’inde birebir kullanmanı tavsiye etmem; kendi şehrine, ülkene veya seçtiğin şirkete göre yeniden yazman daha iyi olur.
Sürdürülebilirlik artık neredeyse her sektör için temel bir konu. Aşağıdaki sorular, tek bir şirket ve ölçülebilir sonuçlar üzerinden ilerliyor:
Dijital dönüşüm kavramını, gerçekçi olarak data toplayabileceğin KOBİ ve startup’lar üzerinden düşünmek çok daha mantıklı olur.
Yapay zeka, Business Management Extended Essay için hem güncel hem de analiz açısından zengin bir alan sunuyor.
Pandemi sonrası dönem, hybrid work, ESG ve yeni müşteri beklentileriyle dolu. Bunlar da güçlü Extended Essay konuları sunuyor.
Supply chain sorunları özellikle KOBİ ve family business için çok somut etkiler yaratıyor, bu da data toplamanı kolaylaştırıyor.
Examiner raporlarına baktığında, aslında aynı hataların tekrarlandığını görüyorsun. Sevindirici taraf, bu hataların çoğu bilinçli bir planlama ile rahatça önlenebiliyor.
Pek çok öğrenci, sadece internet makalelerine dayanarak, ciddi bir secondary data eksikliği ile yazı yazıyor. Şirketin websitesi ve birkaç blog yazısı üzerinden yapılan analizler, Criterion B ve C tarafında zayıf duruyor. Buna ek olarak, bazı öğrenciler research question’ı süreç içinde değiştiriyor ama introduction, methodology veya conclusion bölümünü buna göre güncellemiyor, bu da metni tutarsız hale getiriyor.
Bir diğer yaygın problem, teoriyi uzun uzun anlatıp, gerçek case’e uygulamayı çok kısa geçmek. Örneğin, iki sayfa Porter’s Five Forces açıklaması, ardından şirket için sadece yarım paragraf uygulama yazmak Examiner gözünde “tanımlayıcı” kalıyor. Citation ve referencing hataları, farklı stil karışımı veya eksik kaynak listesi de gereksiz puan kaybı anlamına geliyor.
Güçlü Extended Essay’lerde en belirgin özellik, net bir line of argument olması. Yani introduction’da açılan soru, main body’de adım adım işleniyor ve conclusion’da temiz bir şekilde cevaplanıyor. Balanced analysis, hem olumlu hem olumsuz sonuçları tartarak, tek yanlı bir reklam metni gibi görünmeyen bir yaklaşım sunuyor.
Öğrencinin kendi judgment’ını göstermesi de önemli. Sadece “data bunu gösteriyor” demek yerine, “bu data şu nedenle sınırlı olabilir” veya “farklı bir strateji denenseydi sonuç değişebilirdi” gibi evaluation cümleleri, Criterion C tarafında seni yukarı taşır. Akademik referencing’in tutarlı olması, tabloların ve grafiklerin doğru etiketlenmesi de Examiner gözünde ciddiyet hissi yaratır. İstersen, uluslararası case’lerin nasıl işlendiğine dair fikir almak için Harvard Business School international business materyalleri sayfasına göz atabilirsin (kaynak: harvard.edu).
Son gönderimden önce kendine birkaç net soru sorman iyi olur. Research question gerçekten tek cümlede, net ve odaklı halde mi yazılı? Metnin her ana bölümü bu soruya geri dönerek mi ilerliyor, yoksa bazı paragraflar “konu dışı” gibi mi duruyor?
Kullandığın Business Management theory, case ile doğrudan ilişkili mi, yoksa sadece yer dolduruyor gibi mi? Data kaynakların güvenilir ve güncel mi, primary ve secondary dengesini kurabildin mi? Conclusion bölümün, research question’a açık bir cevap veriyor mu ve sınırlılıkları dürüstçe belirtiyor mu? Son olarak, word count 4.000’i aşmıyor mu ve seçtiğin referencing stili (örneğin Harvard veya APA) metnin her yerinde aynı şekilde kullanılmış mı?
IB Business Management Extended Essay, ilk bakışta ağır bir yük gibi görünse de, aslında üniversitede yazacağın akademik research
Bir ormanın kesilmesine “evet” ya da “hayır” demek kolay görünebilir, ama IB Environmental Systems and Societies (ESS) içinde önemli olan kararın kendisi değil, neden o
Bir nehri kirleten fabrikanın bacası sadece duman mı çıkarır, yoksa görünmeyen bir fatura da mı üretir? IB ESS’de environmental economics, tam olarak bu görünmeyen faturayı
Bir nehre atılan atık, bir gecede balıkları öldürebilir, ama o atığın durması çoğu zaman aylar, hatta yıllar alır. Çünkü çevre sorunları sadece “bilim” sorusu değil,
Şehirde yürürken burnuna egzoz kokusu geliyor, ufuk çizgisi gri bir perdeyle kapanıyor, bazen de gözlerin yanıyor; bunların hepsi urban air pollution dediğimiz konunun günlük hayattaki
Şehir dediğimiz yer, sadece binalar ve yollardan ibaret değil, büyük bir canlı organizma gibi sürekli besleniyor, büyüyor, ısınıyor, kirleniyor, bazen de kendini onarmaya çalışıyor. IB
IB ESS Topic 8.1 Human populations, insan nüfusunun nasıl değiştiğini, bu değişimin nedenlerini ve çevre üzerindeki etkilerini net bir sistem mantığıyla açıklar. Nüfusu bir “depo”
Bir gün marketten eve dönüyorsun, mutfak tezgahına koyduğun paketli ürünlerin çoğu, aslında üründen çok ambalaj gibi görünüyor. Üstüne bir de dolabın arkasında unutulan yoğurt, birkaç
Evde ışığı açtığında, kışın kombiyi çalıştırdığında ya da otobüse bindiğinde aslında aynı soruyla karşılaşıyorsun, bu enerjiyi hangi kaynaktan üretiyoruz ve bunun bedelini kim ödüyor? IB
Bir musluğu açtığında akan su, markette aldığın ekmek, kışın ısınmak için yaktığın yakıt, hatta telefonunun içindeki metal parçalar; hepsi natural resources (doğal kaynaklar) denen büyük
Gökyüzüne baktığında tek bir “hava” var gibi görünür, ama aslında atmosfer kat kat bir yapı gibidir ve her katın görevi farklıdır. IB Environmental Systems and