IB programında ders seçmeye çalışırken kafan mı karıştı, yoksa çocuğun için “Acaba çok mu ağır olur?” diye mi düşünüyorsun? Özellikle IB Environmental Systems and Societies (ESS) 2026 syllabus değişiklikleriyle birlikte bu kaygı çok normal.
Yeni syllabus, first teaching yaklaşık August 2024 ile başladı ve ilk sınav dönemi May 2026 olacak. Yani 2024 sonbaharında 1. yılını ESS ile açan öğrenciler, May 2026 oturumunda bu yeni yapıya göre sınava girecek. Yazı, IB öğrencileri, veliler ve öğretmenler için, teknik jargonu sadeleştirerek, ESS 2026 değişikliklerini adım adım anlatmak için hazırlandı.
Eski tek seviyeli ESS kursu artık hem SL (Standard Level) hem HL (Higher Level) şeklinde. Bu da Diploma Plan, subject seçimi, Extended Essay, CAS ve üniversite başvuruları üzerinde doğrudan etki yaratıyor. Çalışma yükünün artıp artmayacağını, Grade Boundary değerlerinin ne olacağını ve Internal Assessment yapısının nasıl değiştiğini, aşağıdaki bölümlerde ayrıntılı ama anlaşılır bir dille göreceksin.
Çevre bilimi son on yılda çok hızlandı; iklim krizi, mega şehirler, iklim göçleri, çevre hukuku ve enerji dönüşümü artık her haber bülteninde karşımıza çıkıyor. IB de bu yüzden ESS syllabusını güncelledi, dersi daha güncel bilimsel bilgiye ve gerçek dünya sorunlarına yaklaştırdı.
Önceki ESS dersi tek seviyeliydi ve daha çok “orta düzey” bir çevre bilimi dersi gibi işleniyordu. Yeni yapıda ise hem SL hem HL var, bu da öğrencinin akademik hedefine göre derinlik seçebilmesi anlamına geliyor. Örneğin ileride environmental science, sustainability, international relations ya da geography okumayı hedefleyen bir öğrenci için ESS HL güçlü bir tercih haline gelebiliyor.
Bu değişim, Diploma Programme içindeki diğer bileşenlerle de bağlantılı. Extended Essay için çevre politikası, iklim adaleti veya biodiversity temalı araştırma konuları çok daha kolay çıkıyor. CAS projeleri, yerel çevre projeleriyle daha doğal bağ kuruyor. Öğrencilerin aklındaki temel sorular da tam burada başlıyor: “Çalışma yüküm artacak mı, üniversiteler HL ESS’e nasıl bakıyor, not almak zorlaşacak mı?” Tüm bu sorulara cevap, yeni seviye yapısı ve assessment modelini anlamaktan geçiyor.
IB’nin kullandığı “first teaching 2024” ve “first assessment 2026” ifadeleri bazen kafa karıştırıyor. Basitçe söylersek, 2024 sonbaharında 11. sınıfa başlayıp ESS alan öğrenciler, 2 yıllık kursu yeni syllabus ile okuyacak ve May 2026 oturumunda bu yeni programa göre sınava girecek.
Eğer mezuniyet yılın 2026 ise, çok büyük ihtimalle yeni ESS syllabusının içindesin. Mezuniyetin 2025 ise muhtemelen eski syllabusı takip ettin ya da ediyorsun. 2027 ve sonrasına mezun olacak öğrenciler içinse “yeni syllabus” artık zaten tek geçerli program olacak.
Kısaca, IB yılını ve mezuniyet tarihini düşün; 2024’te 1. seneye ESS ile başlamışsan, 2026 sınavında bu değişiklikler seni doğrudan etkiliyor.
Öğrenciler için: Yeni SL ve HL ayrımı ile birlikte subject seçimi daha stratejik hale geliyor. Toplam workload, diğer HL derslerin, TOK ve Extended Essay ile birlikte düşünülmeli. Sınavlarda daha çok data interpretation, case study ve essay tipi soru göreceksin.
Veliler için: ESS, “hafif” bir ders değil; gerçek bir akademik çevre bilimi ve sosyal bilim karışımı. Doğru seviyede alındığında, özellikle HL, pek çok üniversitede çevreyle ilgili bölümlere girişte artı puan sağlayabiliyor. Bazı üniversitelerin IB credit politikalarında HL derslere ağırlık verdiğini, örneğin Ohio State’in IB credit sayfasında görebilirsiniz.
Öğretmenler için: Planlama, kaynak seçimi ve assessment anlayışı ciddi biçimde güncellendi. Yeni HL “lens” yapısı, IA kriterlerindeki değişiklikler ve sistem odaklı içerik, ders planlarını yeniden düzenlemeyi gerektiriyor. Detaylara sonraki bölümlerde daha net gireceğiz.
En büyük değişiklik, ESS’in artık iki seviyeli bir ders olması. Eski sistemde herkes aynı ESS kursunu alıyor, sadece assessment derinliği küçük farklar gösteriyordu. Şimdi ise Standard Level ve Higher Level ayrımı çok daha keskin.
Her iki seviyede de temel kavramlar ortak. Yani systems, sustainability, perspectives gibi ana fikirleri hem SL hem HL öğrencileri öğreniyor. Fakat HL’de teaching hours daha yüksek, içerik daha detaylı ve ek konular var. Sonuç olarak HL öğrencisi, hem daha fazla okuma yapıyor hem de daha karmaşık case study ve exam question çözüyor.
Bu durum subject seçimini doğrudan etkiliyor. Örneğin, Math AA HL ve Physics HL gibi ağır dersler alan bir öğrenci, daha dengeli bir program için ESS’i SL seçebilir. Buna karşılık, başka bir öğrenci Biology SL ile beraber ESS HL seçip çevre odaklı bir akademik profil oluşturabilir.
Yeni ESS syllabusında SL için yaklaşık 150 teaching hours, HL için ise yaklaşık 240 teaching hours planlanmış durumda. Bu fark, teoride sadece “saat” gibi görünse de, öğrencinin günlük hayatında daha uzun okuma paketleri, ek case study’ler ve daha detaylı exam preparation anlamına geliyor.
HL öğrencileri, daha kapsamlı data set’leri yorumluyor, uzun essay yazıyor ve farklı stakeholder görüşlerini kıyaslayan daha karmaşık sorularla karşılaşıyor. Bu da çalışma biçiminin biraz üniversitedeki introductory environmental science derslerine yaklaşmasını sağlıyor. Bazı lise ve üniversite rehberlerinde, örneğin Signature School Program of Studies dokümanında olduğu gibi, HL derslerin üniversite kredisine daha çok kapı açtığını görebilirsiniz.
Üniversite başvurusu tarafında, çevre bilimi, sustainability, public policy, international relations, geography veya environmental law gibi alanları düşünen öğrenciler için ESS HL güçlü bir sinyal veriyor. Diğer alanları düşünen ama çevre okuryazarı olmak isteyen öğrenciler içinse ESS SL çoğu zaman yeterli oluyor.
ESS HL’in en dikkat çekici yeniliklerinden biri, üç adet HL “lens” eklenmesi:
Bu lensler, sadece ezberlenecek ekstra üniteler değil, aynı zamanda exam questions, essay planları ve Internal Assessment araştırma fikirleri için güçlü bir çerçeve sunuyor.
Seviyeyi seçerken dürüst olmak önemli. Kendine şu soruları sorabilirsin:
Akademik hedeflerin çevre odaklıysa, yazma ve okuma seni çok zorlamıyorsa ve toplam HL sayın dengeliyse, ESS HL gayet mantıklı bir seçim. Buna karşılık, zaten 3 yoğun HL’in varsa, sınav kaygın yüksekse ve daha dengeli bir IB deneyimi istiyorsan, ESS SL seni çok daha rahat hissettirebilir.
Unutma, HL ESS sadece “daha fazla içerik” demek değil; aynı zamanda daha fazla tartışma, daha fazla essay ve daha derin analiz demek.
Yeni syllabus, içerik açısından eski programa göre daha güncel ve concept-based bir yapıya sahip. Yedi ana topic etrafında, modern çevre sorunları ve systems thinking yaklaşımı öne çıkarılmış durumda. İngilizce başlıklarla birlikte bakınca yapı daha net görünüyor: Foundations, Ecology, Biodiversity and Conservation, Water, Land, Atmosphere and Climate Change, Natural Resources and Human Populations and Urban Systems.
Eski syllabus ile kıyasladığımızda, konulara sadece “bilgi listesi” gibi değil, sistem içindeki rolleri üzerinden bakma baskın hale geliyor. Bu da “Ben bunu kendi şehrimde nasıl görüyorum, kendi su kullanımım, kendi ulaşım alışkanlığım bu sisteme nasıl bağlanıyor?” sorularını daha sık sorman anlamına geliyor.
Her bir ana topic, hem bilimsel hem sosyal boyutu olan konular içeriyor:
Yeni syllabus, özellikle biodiversity, climate change ve urban systems alanlarında daha yoğun içerik sunuyor. HL’de biodiversity için daha fazla teaching hour ayrılmış durumda, bu da ekosistem bozulması, invasive species, habitat fragmentation ve conservation policy gibi konularda daha karmaşık case study ve data analysis soruları göreceğin anlamına geliyor.
Urban systems içeriği, öğrencilerin çok yakından tanıdığı sorunları akademik bir çerçeveye taşıyor. Hava kirliliği, waste management, public transport ve urban green spaces gibi başlıklar, hem exam question hem de IA konusu için çok elverişli. Örneğin, kendi şehrindeki air pollution seviyelerini, trafik yoğunluğu ve toplu taşıma politikaları ile ilişkilendiren bir araştırma, hem data-based hem de policy odaklı bir çalışma sağlayabilir.
Yeni ESS 2026 syllabusının kalbinde üç ana kavram var: perspectives, systems, sustainability.
Sınav sorularında bu üç kavram sık sık karşına çıkacak. Örneğin bir water management sorusunda, hem farklı stakeholderların perspectives tarafını hem de su sisteminin nasıl çalıştığını, alınan kararların sustainability açısından sonuçlarını düşünmen beklenecek.
Değişiklikleri hissedeceğin en net yer, assessment yapısı olacak. Hem SL hem HL için iki adet written exam (Paper 1 ve Paper 2) ve bir Internal Assessment bulunuyor; ancak HL’de IA ağırlığı ve derinliği biraz daha yüksek.
Genel olarak, exam papers bilgiyi sadece hatırlayıp yazmanı değil, data interpretation, systems thinking ve stakeholder analysis yapmanı bekliyor. IA ise yaklaşık 3000 kelimelik bir araştırma raporu ile, seçtiğin bir environmental issue üzerinde kendi veri toplama ve analiz becerini sergilemeni istiyor.
Pek çok okulun DP rehberlerinde, örneğin International School of Paris DP Curriculum Guide gibi dokümanlarda, ESS assessment yüzdeleri ve içeriği özetlenmiş durumda; kendi okulunun rehberine de mutlaka bakmak faydalı olur.
Paper 1, genelde case study odaklı. Belirli bir bölge veya şehir ile ilgili uzun bir metin, grafikler ve tablolar veriliyor. Senin de bu veriler üzerinden kısa cevaplar, data response türü açıklamalar ve bazen daha uzun yorumlar yapman isteniyor. HL için süre daha uzun, sorular biraz daha detaylı ve analiz ağırlıklı.
Paper 2, daha klasik tarzda kısa cevap ve essay karışımı sunuyor. İlk kısımda daha yapılandırılmış kısa cevap soruları, ikinci kısımda ise farklı konu başlıklarından essay questions yer alıyor. Örneğin bir şehirdeki air pollution grafiğini inceleyip, olası nedenleri, etkileri ve farklı policy seçeneklerini discuss etmen istenebilir.
Özetle, yeni exams, kavramları gerçek dünya verileriyle birleştirmene büyük önem veriyor.
ESS IA, hem SL hem HL için ortak bir yapı taşıyor fakat HL’de beklenen derinlik ve analiz seviyesi daha yüksek. Yeni syllabus ile birlikte, HL öğrencileri için IA word limit yaklaşık 3000 kelimeye çıkmış durumda ve IA’nın total grade içindeki ağırlığı da kabaca yüzde 20 civarında.
En önemli yeniliklerden biri, “strategy” kriterinin daha net hale gelmesi. Sadece veri toplaman yetmiyor; neden bu research design’ı seçtiğini, verileri nasıl yorumladığını ve hangi çözüm yollarını düşündüğünü mantıklı bir bütün halinde açıklaman bekleniyor. Burada HL lens’leri çok işe yarıyor. Örneğin:
IA planlarken, üniversitelerin çevre bilimi bölümlerinin syllabus ve proje örneklerini, mesela Montana State University’nin science education course catalog sayfası gibi .edu kaynaklarını incelemek, sana fikir verebilir; yine de asıl rehberin resmi IB dokümanları olmalı.
Grade Boundary, kabaca bir 7, 6 veya 5 almak için gereken raw mark aralıklarını ifade ediyor. Yeni bir syllabus geldiğinde, ilk yıllarda Grade Boundary değerleri tam oturmadığı için biraz oynayabiliyor.
2026 ve 2027 oturumlarında, ESS için net bir “geçmiş veriye bakıp rahatlama” lüksü pek olmayacak. Bu yüzden sadece eski past paper sonuçlarına güvenmek doğru değil. Strateji olarak:
not kaygısını ciddi şekilde azaltabilir. Yeni syllabus daha analitik bir profil istese de, düzenli çalışan ve yorum yapmaktan korkmayan öğrenciler için gayet ulaşılabilir bir yapı sunuyor.
Tüm bu değişiklikleri öğrendikten sonra akla gelen doğal soru, “Peki şimdi ne yapmalıyız?” oluyor. İyi haber, doğru alışkanlıklarla hem öğrenciler hem öğretmenler bu sürece gayet iyi uyum sağlayabiliyor.
Öğrenciler için odak noktası, systems thinking ve data skills geliştirmek olmalı. Öğretmenler içinse, yeni HL lenslerini ve assessment kriterlerini yıl boyu dersin içine yaymak önemli. Bazı okulların program dokümanları, örneğin City Colleges of Chicago’nun IB sayfası, IB ders yapılarının okuldaki yansımalarını görmek için güzel örnekler sunuyor.
Günlük ya da haftalık rutinine küçük ama etkili alışkanlıklar ekleyebilirsin:
Systems thinking pratiği için ise mind map, cause and effect diagram veya küçük feedback loop çizimleri kullanabilirsin. Command term listesiyle çalışma, exam performance üzerinde ciddi etki yapar; “explain” ile “evaluate” arasında beklenti farkını bildiğinde, essay yazarken daha rahat edersin.
IA içinse erken davranmak büyük avantaj sağlar. 11. sınıfın ilk döneminde bile küçük fikir listeleri tutabilir, mini pilot veri toplama çalışmaları yapabilir ve öğretmeninle sık sık konu üzerine sohbet edebilirsin.
Öğretmenler için en pratik yaklaşım, Environmental Law, Environmental Economics ve Environmental Ethics lenslerini sadece yıl sonunda eklenen ekstra üniteler gibi görmek yerine, yıl boyunca case study tartışmalarına yaymak. Örneğin her büyük topic içinde, en az bir örneği üç lens ile birlikte tartışmak, öğrencilerin bu bakışı içselleştirmesine yardım eder.
Rubric dili ile öğrenci dostu sınıf dili arasında köprü kurmak da çok önemli. IA criteria ve exam markscheme ifadelerini derste yüksek sesle açmak, sınıfla birlikte örnek cevaplar üzerinden puanlama denemeleri yapmak, Grade Boundary kaygısını da azaltır. Formative assessment için kısa data-based quizler, structured essay practice ve peer feedback oturumları düzenlemek, öğrencinin sınav formatına alışmasına yardımcı olur.
Öğretmenler, açık erişimli .edu materyallerini, örneğin çevre politikası veya sustainability introduction derslerinin syllabuslarını, ders tartışmalarına entegre ederek hem içerik zenginliği sağlayabilir hem de ESS’in üniversite ile bağlantısını somutlaştırabilir.
Özetlemek gerekirse, IB ESS artık SL ve HL seçenekleriyle daha esnek ve derin bir ders haline geldi, bu da öğrencilerin kendi akademik hedeflerine göre seviye seçebilmesine izin veriyor. 2026 syllabus içerik olarak modern çevre sorunlarına, biodiversity, climate change ve urban systems gibi alanlara daha iyi uyuyor ve systems thinking yaklaşımını merkeze alıyor.
Assessment modeli, IA ve data-based exam questions üzerinden analitik düşünmeyi öne çıkarıyor, bu da hem üniversite hem kariyer için çok değerli beceriler kazandırıyor. Doğru strateji, düzenli çalışma ve iyi öğretmen rehberliği ile bu değişim, öğrencinin üniversite ve kariyer profilini güçlendiren bir fırsata dönüşebiliyor.
Değişim ilk bakışta korkutucu gelebilir, ancak meraklı kalıp adım adım ilerlediğinde, ESS 2026 syllabusının sunduğu tüm güçlü yanlardan yararlanmak mümkün. Daha ayrıntılı teknik bilgiler için resmi IB dokümanlarına, örnek IA rehberlerine ve gerektiğinde .edu kaynaklı akademik desteklere bakmak, hem öğrenciler hem öğretmenler için sağlam bir sonraki adım olacaktır.
Mide asidi, havuz suyu, cilt toniklerinin üstündeki “pH 5.5” yazıları… Günlük hayatta “pH” kelimesini her yerde görüyorsun, ama çoğu zaman arka plandaki mantığı kimse açıklamıyor.
Bir elementin doğada hangi izotoplardan oluştuğunu ve bu izotopların yüzde oranlarını nasıl görebiliriz? İşte tam burada mass spectrometry devreye giriyor ve IB Chemistry öğrencileri için
IB Diploma Programme organik kimya konularına geldiğinde, öğrencilere hep aynı fikir tekrar tekrar hatırlatılır: aynı molecular formula, farklı yapı. İşte bu basit görünen fikir, yani
Bir atomun bağ elektronlarını ne kadar kendine çekmek istediğini anlatan kavrama electronegativity diyoruz. Kısaca, paylaşılan elektron çiftini daha çok isteyen atom daha yüksek electronegativity değerine
Alken mekanizması çizimlerinde sürekli karşına oklar, pozitif yükler ve HX gibi formüller çıkıyor, değil mi? Eğer electrophilic addition kafanı karıştırıyorsa, yalnız değilsin. IB Chemistry öğrencilerinin
“IB Economics SL mi yoksa HL mi seçmeliyim?” sorusu aklını kurcalıyorsa, yalnız değilsin. IB Diploma Programme içindeki en stratejik kararlardan biri bu ve verdiğin karar,
Sınav salonundasın, Paper 2 kitapçığını açtın ve karşına dikey çizgilerden oluşan garip bir grafik çıktı: x-axis üzerinde m/z, y-axis üzerinde intensity yazıyor ve soru diyor
Faz diyagramları ve critical point kavramı sana da ilk bakışta korkutucu görünüyor mu? Grafikler, eğriler, özel noktalar, yanında da İngilizce terimler gelince konu bir anda
IB Chemistry çözerken “strong acid” mi “weak acid” mi sorusu geldiğinde kafan karışıyorsa kesinlikle yalnız değilsin. Birçok öğrenci, hatta bazen öğretmenler bile, asit gücü (acid
Akşam yemek masasında ailenle oturduğunu düşün. Faturalar artmış, maaşlar aynı kalmış, anne baba “bu ay harcamaları biraz kısmamız lazım” diyor. Tatil iptal, dışarıda yemek daha